Aşk Acısının Nöropsikolojik Temelleri ve İyileşme Süreci

Aşk, insan beyninde güçlü nörokimyasal değişimlere neden olan bir duygusal bağlanma biçimidir. Romantik aşk sürecinde bireyde dopamin, oksitosin ve serotonin düzeylerinde belirgin değişimler gözlenir (Fisher, Aron & Brown, 2005). Bu kimyasallar, ödül, bağlanma ve motivasyon sistemlerinin temel bileşenleridir. Ancak ilişki sonlandığında bu sistemlerde ani bir kesinti yaşanır ve bireyde “aşk acısı” olarak tanımlanan yoksunluk tablosu ortaya çıkar (Zeki, 2007).

Aşkın beyindeki temeli, mezolimbik dopamin sistemi olarak bilinen ödül devresidir. Bu sistemde özellikle ventral tegmental alan (VTA) ve nükleus accumbens bölgeleri aktive olur (Aron et al., 2005). Bu bölgeler aynı zamanda madde bağımlılığı yaşayan bireylerde de aktive olduğu için, romantik aşkın biyolojik düzeyde bağımlılığa benzer bir işleyişi vardır (Burkett & Young, 2012). Bununla birlikte, oksitosin ve vazopressin hormonları da romantik bağlanmada önemli rol oynar (Carter, 1998). Bu hormonlar fiziksel temas, güven ve bağlılık duygusunu güçlendirir. Dolayısıyla aşkın nörobiyolojik yapısı hem ödül (dopamin sistemi) hem de bağlanma (oksitosin sistemi) ağlarının etkileşimiyle ortaya çıkar.

Ayrılık sonrası birey, sevdiği kişiye dair dopamin kaynaklarını kaybettiği için ödül sisteminde yoksunluk belirtileri yaşar. fMRI (fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme) çalışmaları, romantik reddedilme yaşayan bireylerin beyninde VTA, nükleus accumbens ve amigdala bölgelerinde yüksek aktivite saptandığını göstermektedir (Fisher et al., 2010). Bu bölgeler hem “ödül arayışı” hem de “stres yanıtı” ile ilişkilidir. Dolayısıyla aşk acısı, bir tür nörokimyasal bağımlılığın kesilmesi etkisi yaratır (Esch & Stefano, 2005). Ayrıca amigdala aktivitesinin artması, ayrılık sonrası yoğun korku, öfke ve panik duygularının biyolojik temelini oluşturur (Panksepp, 1998)

Eisenberger ve Lieberman (2004) tarafından yapılan bir araştırma, sosyal dışlanma ve romantik kayıp deneyimlerinin, fiziksel ağrıyla aynı beyin bölgelerini aktive ettiğini göstermiştir. Özellikle anterior singulat korteks (ACC) ve insula bölgeleri, hem fiziksel hem duygusal acı deneyiminde ortak olarak çalışmaktadır. Bu bulgular, bireyin “kalbimin acıdığını hissediyorum” şeklinde ifade ettiği duygunun nörobiyolojik olarak gerçek bir acı deneyimi olduğunu göstermektedir (MacDonald & Leary, 2005).

Ayrılığın ilk döneminde artan amigdala aktivitesi, zamanla azalma eğilimi gösterir. Ortalama 8–12 hafta içerisinde prefrontal korteks (PFC) yeniden devreye girerek bilişsel kontrol ve duygusal düzenleme süreçlerini aktive eder (Tashiro et al., 2012). Bu süreçte serotonin düzeyi dengelenir, dopamin devreleri yeniden yapılandırılır ve kişi olayları daha rasyonel biçimde değerlendirmeye başlar. Beynin bu yeniden yapılanma süreci, nöroplastisite kavramı ile açıklanır. Yani beyin, duygusal kayıplara karşı kendini yeniden organize edebilme kapasitesine sahiptir (Kolb & Whishaw, 2009). Bu biyolojik mekanizma, aşk acısının zamanla azalmasının temel nedenidir.

Araştırmalar, sosyal destek, fiziksel egzersiz ve mindfulness uygulamalarının aşk acısına bağlı stres tepkisini azalttığını göstermektedir (Kross et al., 2011; Tang et al., 2015). Özellikle mindfulness, amigdala aktivitesini düşürürken, PFC bağlantılarını güçlendirerek duygusal dengeyi yeniden sağlar (Hölzel et al., 2011). Ayrıca sosyal temaslar oksitosin düzeyini artırarak beynin “bağlanma boşluğunu” yeni sosyal ilişkilerle doldurmasına yardımcı olur (Heinrichs et al., 2009).

Aşk acısı, yalnızca psikolojik bir süreç değil, aynı zamanda biyolojik olarak ölçülebilir bir beyin deneyimidir. Romantik kayıplar, ödül sisteminde geçici dengesizlik yaratır; ancak beyin, nöroplastik kapasitesi sayesinde yeniden denge kurar. Zamanla dopamin ve oksitosin devreleri yeni hedeflere yönelir, prefrontal korteks yeniden kontrolü ele alır ve kişi duygusal olarak iyileşir. Sonuç olarak, aşk acısı geçer — çünkü insan beyni, iyileşmek üzere tasarlanmış bir organdır.

Aron, A., Fisher, H., Mashek, D. J., Strong, G., Li, H., & Brown, L. L. (2005). Reward, motivation, and emotion systems associated with early-stage intense romantic love. Journal of Neurophysiology, 94(1), 327–337.
Burkett, J. P., & Young, L. J. (2012). The behavioral, anatomical and pharmacological parallels between social attachment, love and addiction. Psychopharmacology, 224(1), 1–26.
Carter, C. S. (1998). Neuroendocrine perspectives on social attachment and love. Psychoneuroendocrinology, 23(8), 779–818.
Eisenberger, N. I., & Lieberman, M. D. (2004). Why rejection hurts: A common neural alarm system for physical and social pain. Trends in Cognitive Sciences, 8(7), 294–300.
Esch, T., & Stefano, G. B. (2005). The neurobiology of love. Neuro Endocrinology Letters, 26(3), 175–192.
Fisher, H. E., Aron, A., & Brown, L. L. (2005). Romantic love: An fMRI study of a neural mechanism for mate choice. Journal of Comparative Neurology, 493(1), 58–62.
Heinrichs, M., von Dawans, B., & Domes, G. (2009). Oxytocin, vasopressin, and human social behavior. Frontiers in Neuroendocrinology, 30(4), 548–557.
Hölzel, B. K., et al. (2011). Mindfulness practice leads to increases in regional brain gray matter density. Psychiatry Research: Neuroimaging, 191(1), 36–43.
Kolb, B., & Whishaw, I. Q. (2009). Fundamentals of Human Neuropsychology. Worth Publishers.
Kross, E., Berman, M. G., Mischel, W., Smith, E. E., & Wager, T. D. (2011). Social rejection shares somatosensory representations with physical pain. PNAS, 108(15), 6270–6275.
Panksepp, J. (1998). Affective Neuroscience: The Foundations of Human and Animal Emotions. Oxford University Press.
Tashiro, T., Frazier, P., & Berman, M. (2012). Recovering from romantic breakups: The role of situational and dispositional attributions. Personality and Social Psychology Bulletin, 39(4), 423–436.
Zeki, S. (2007). The neurobiology of love. FEBS Letters, 581(14), 2575–2579.