Saç Yolma Hastalığı (Trikotillomani) Nedir? Nedenleri ve Tedavisi

Saç yolma hastalığı, tıbbi adıyla trikotillomani, kişinin kendi saçlarını, kaşlarını, kirpiklerini veya vücudundaki diğer kılları tekrarlayan şekilde yolduğu bir dürtü kontrol bozukluğudur. DSM-5 tanı kriterlerine göre obsesif kompulsif bozukluk ve ilişkili bozukluklar kategorisinde yer alır. Kişi yolma davranışını durdurmak için çaba gösterse de bunu başaramaz ve bu durum belirgin sıkıntıya veya işlevsellikte bozulmaya neden olur.

Trikotillomani genellikle ergenlik döneminde başlar ancak her yaşta ortaya çıkabilir. Kadınlarda erkeklere göre daha sık görülür. Dünya genelinde yaklaşık %1-2 oranında görülen bu bozukluk, kişinin sosyal yaşamını, özgüvenini ve günlük işlevselliğini ciddi şekilde etkileyebilir. Çoğu kişi bu durumdan utanç duyar ve yardım aramaktan kaçınır.

Trikotillomani belirtileri kişiden kişiye farklılık gösterebilir ancak temel özellik tekrarlayan saç yolma davranışıdır. Kişi saç yolmadan önce artan bir gerilim veya dürtü hisseder ve yolma eylemi sonrasında rahatlama, haz veya tatmin duygusu yaşar. En sık etkilenen bölgeler kafa derisi, kaşlar ve kirpikler olsa da vücudun herhangi bir bölgesindeki kıllar yolunabilir.

Saç yolma sonucunda gözle görülür kellik bölgeleri veya saç seyrekliği oluşur. Kişi bu durumu gizlemek için şapka, bandana, takma kirpik veya makyaj kullanabilir. Bazı kişilerde yolma davranışı farkında olmadan (otomatik tip), bazılarında ise bilinçli olarak ve belirli bir ritüel dahilinde (odaklanmış tip) gerçekleşir. Trikofaji yani yolunan saçların yenilmesi bazı vakalarda görülebilir ve ciddi sindirim sistemi sorunlarına yol açabilir.

Saç yolma hastalığı nedenleri tam olarak bilinmemekle birlikte genetik, nörobiyolojik ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonu olduğu düşünülmektedir. Ailede trikotillomani veya OKB öyküsü olan kişilerde risk daha yüksektir. Beyin görüntüleme çalışmaları, dürtü kontrolü ve duygusal düzenlemeyle ilgili beyin bölgelerinde farklılıklar olduğunu göstermiştir.

Stres ve kaygı trikotillomaninin en önemli tetikleyicileri arasındadır. Travmatik yaşam olayları, aile içi sorunlar veya akademik baskı gibi stres kaynakları saç yolma davranışını başlatabilir veya artırabilir. Bazı kişilerde can sıkıntısı, yalnızlık veya belirli aktiviteler (televizyon izleme, okuma gibi) sırasında otomatik olarak saç yolma davranışı ortaya çıkabilir.

Çocuklarda saç yolma davranışı farklı yaş gruplarında farklı anlamlar taşıyabilir. Bebeklerde ve küçük çocuklarda (1-5 yaş) saç yolma genellikle geçici bir alışkanlıktır ve stres, kaygı veya uyku rutini sırasında ortaya çıkabilir. Bu dönemdeki saç yolma çoğunlukla kendini sakinleştirme davranışıdır ve genellikle müdahale olmadan kendiliğinden geçer.

Okul çağı ve ergenlikte başlayan saç yolma davranışı ise daha ciddi değerlendirilmelidir. Bu dönemde başlayan trikotillomani kronikleşme eğilimindedir ve profesyonel tedavi gerektirebilir. Çocuklarda anksiyete bozuklukları, DEHB veya otizm spektrum bozukluğu ile birlikte görülebilir. Ebeveynlerin çocuğu eleştirmeden, anlayışla yaklaşması ve uzman yardımı alması önemlidir.

Bebeklerde saç yolma davranışı genellikle 6 ay ile 2 yaş arasında görülür ve çoğunlukla endişelenilecek bir durum değildir. Bebekler keşif amaçlı kendi vücutlarıyla oynarken saçlarını çekebilir. Uyku öncesi veya emzirme sırasında saç çekme davranışı kendini sakinleştirme ve rahatlama mekanizması olarak işlev görür.

Ancak bebekte saç yolma davranışı yanında huzursuzluk, uyku sorunları veya beslenme güçlüğü varsa altta yatan fiziksel veya duygusal bir neden araştırılmalıdır. Kulak enfeksiyonu, kaşıntılı kafa derisi koşulları veya diş çıkarma dönemindeki rahatsızlık bebeklerde saça dokunma davranışını artırabilir. Şiddetli veya ısrarcı vakalarda bir çocuk doktoru veya çocuk psikologu ile görüşülmesi önerilir.

Trikotillomani OKB mi sorusu sıkça sorulan bir konudur. DSM-5'te trikotillomani, obsesif kompulsif bozukluk ve ilişkili bozukluklar kategorisinde yer alır ancak OKB'den farklı bir tanıdır. Her iki bozuklukta da tekrarlayan davranışlar ve bu davranışları kontrol etmede güçlük görülür. Ancak OKB'de obsesyonlar (takıntılı düşünceler) belirginken, trikotillomanide asıl sorun dürtü kontrolündedir.

Trikotillomani ve OKB birlikte görülebilir ve bu duruma komorbidite denir. Araştırmalar trikotillomani hastalarının önemli bir kısmında OKB, anksiyete bozuklukları veya depresyon gibi ek tanıların bulunduğunu göstermektedir. Tedavi planlamasında bu eşlik eden durumların dikkate alınması tedavi başarısını artırır.

Saç yolma hastalığı tedavisinde en etkili yöntem bilişsel davranışçı terapi (BDT) ve özellikle alışkanlık tersine çevirme eğitimi (habit reversal training) dir. Bu tedavide kişi saç yolma dürtüsünü tetikleyen durumları tanımayı, dürtü geldiğinde alternatif davranışlar geliştirmeyi ve gevşeme teknikleri uygulamayı öğrenir.

Kabul ve kararlılık terapisi (ACT) de trikotillomani tedavisinde etkili bulunmuştur. Bu yaklaşımda kişi dürtülerini bastırmak yerine kabul etmeyi ve değerlerine uygun davranmayı öğrenir. Tedavi süreci sabır gerektirir ve nüksler yaşanabilir. Düzenli terapi seansları, destek grupları ve aile desteği iyileşme sürecinde önemli rol oynar.

Saç yolma hastalığı için ilaç tedavisi genellikle psikoterapi ile birlikte kullanılır. Tek başına ilaç tedavisi çoğu vakada yeterli değildir ancak belirli durumlarda faydalı olabilir. SSRI grubu antidepresanlar (fluoksetin, sertralin gibi) eşlik eden depresyon veya anksiyete durumlarında yardımcı olabilir.

N-asetilsistein (NAC) gibi glutamat düzenleyici ajanlar bazı çalışmalarda trikotillomani semptomlarını azaltmada etkili bulunmuştur. Klomipramin ve olanzapin gibi ilaçlar da bazı vakalarda kullanılmaktadır. İlaç tedavisi mutlaka bir psikiyatrist kontrolünde başlanmalı ve sürdürülmelidir. Her hastaya uygun ilaç ve doz farklı olabileceğinden bireysel değerlendirme önemlidir.

Trikotillomani sonrası saç çıkar mı sorusu hastaların en çok merak ettiği konulardan biridir. İyi haber şu ki çoğu durumda saç yolma davranışı durdurulduğunda saçlar yeniden çıkar. Saç folikülleri kalıcı olarak hasar görmediyse, birkaç ay içinde yeni saç büyümesi başlar. Ancak uzun süreli ve şiddetli yolma davranışı saç foliküllerinde kalıcı hasara neden olabilir.

Saç büyümesini desteklemek için dengeli beslenme, biotin ve çinko gibi besin takviyeleri, kafa derisi masajı ve uygun saç bakım ürünleri kullanılabilir. Yeniden çıkan saçlar başlangıçta daha ince veya farklı dokuda olabilir ancak zamanla normale döner. Sabırlı olmak ve tedaviye devam etmek hem psikolojik iyileşme hem de saç büyümesi için önemlidir.

Trikotillomani için hangi doktora gidilir sorusunun yanıtı psikiyatrist veya psikologtur. Bu alanda uzmanlaşmış bir ruh sağlığı profesyoneli, doğru tanı koyabilir ve uygun tedavi planı oluşturabilir. Bilişsel davranışçı terapi konusunda deneyimli bir psikolog, alışkanlık tersine çevirme eğitimi uygulayabilir.

Çocuklarda trikotillomani görüldüğünde çocuk ve ergen psikiyatristi veya çocuk psikoloğuna başvurulmalıdır. Saç kaybının fiziksel nedenlerini ekarte etmek için önce bir dermatoloğ görüşü alınabilir. Tedavi sürecinde multidisipliner bir yaklaşım en iyi sonuçları verir. Destek grupları ve online kaynaklar da tedaviye ek olarak faydalı olabilir.

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.

Grant, J. E., & Chamberlain, S. R. (2016). Trichotillomania. American Journal of Psychiatry, 173(9), 868-874.

Woods, D. W., & Houghton, D. C. (2014). Diagnosis, evaluation, and management of trichotillomania. Psychiatric Clinics of North America, 37(3), 301-317.