Çekingen Kişilik Bozukluğu

Kalabalık bir odada kendini görünmez mi hissetmek istiyorsun? Ya da biri seni eleştirecek diye ağzını açmaktan korkuyor musun? Eğer bu hisler hayatının merkezindeyse, yaşadığın şey basit bir utangaçlık olmayabilir. Bu durum psikolojide Çekingen Kişilik Bozukluğu olarak tanımlanır.

Bu bozukluk, kişinin kendini temelden yetersiz hissetmesi, eleştirilmeye karşı aşırı duyarlı olması ve sosyal temastan kaçınmasıyla karakterizedir. Kişi insanları sevmediği için değil, reddedilmekten ölümüne korktuğu için yalnızlığı seçer.

Çekingen kişilik yapısının en belirgin özelliği, "Sevilmeyeceğimden emin olmadıkça iletişime geçmemek" ilkesidir. Risk almaktan kaçınır, yeni ortamlara girmekte büyük zorluk yaşarsın.

Eleştirilme veya dışlanma korkusu nedeniyle iş veya okul hayatında geri planda kalmayı tercih edersin. Kendini diğer insanlardan aşağıda, beceriksiz veya çekici olmayan biri olarak görme eğilimi çok yüksektir.

Bu iki durum sıkça karıştırılır ama temel bir fark vardır. Sosyal fobi (sosyal anksiyete) genellikle belirli durumlarda (sunum yapmak, yemek yemek gibi) ortaya çıkan bir performans kaygısıdır.

Ancak çekingen kişilik bozukluğunda sorun durumsal değil, kimlikseldir. Kişi "Hata yaparsam rezil olurum" demez, "Ben zaten yetersizim ve bunu herkes görecek" der. Bu bozukluk aygının kişinin benliğine daha derin işlediği bir tablodur.

Hiçbir bebek çekingen doğmaz. Çekingen kişilik bozukluğu nedenleri arasında genetik yatkınlık (utangaç mizaç) ve çevresel faktörler iç içedir.

Özellikle çocuklukta ebeveynler veya akranlar tarafından sürekli eleştirilmek, reddedilmek veya alay edilmek bu yapıyı oluşturur. "Sen yapamazsın" veya "Yine mi hata yaptın" mesajlarıyla büyüyen çocuk, yetişkinliğinde saklanmayı bir savunma mekanizması haline getirir.

Tanı konulabilmesi için belirtilerin süreklilik arz etmesi gerekir. DSM-5 kriterlerine göre; eleştirilme korkusuyla mesleki etkinliklerden kaçınmak, sevileceğinden emin olmadıkça insanlarla ilişki kurmamak temel işaretlerdir.

Ayrıca mahcup düşeceği korkusuyla yakın ilişkilerde tutukluk yaşamak, toplumsal durumlarda sürekli eleştirilme üzerine kafa yormak ve kendini toplumsal yönden beceriksiz görmek tanı için belirleyicidir.

Bu kişiler aslında yakınlık kurmayı çok isterler ama "maskelerinin düşeceği" ve yetersizliklerinin görüleceği korkusu buna engel olur. İlişkilerde sürekli tetiktedirler; partnerlerinin en ufak bir mimini bile reddedilme işareti olarak yorumlayabilirler.

Kendilerini açmakta zorlandıkları için partnerleri onları "soğuk" veya "gizemli" sanabilir. Oysa içlerinde sevgiye muhtaç, kırılgan bir çocuk vardır. Güvenli bir bağ kurulduğunda ise oldukça sadık eşler olabilirler.

Çekingen kişilik bozukluğu kader değildir. En etkili tedavi yöntemi Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) ve Şema Terapidir. Terapi, kişinin "Ben yetersizim" inancını değiştirmeyi hedefler.

Terapist, danışanla güvenli bir bağ kurarak, reddedilmenin dünyanın sonu olmadığını gösterir. Sosyal beceri eğitimleri ve kademeli maruz bırakma yöntemleriyle kişi yavaş yavaş sosyal hayata adapte edilir.

Kişilik bozukluklarını doğrudan iyileştiren bir ilaç yoktur. Ancak bu duruma sıklıkla eşlik eden depresyon ve yoğun anksiyete için ilaç desteği gerekebilir.

Psikiyatrist kontrolünde kullanılan antidepresanlar, kişinin kaygı seviyesini düşürerek terapiye daha iyi odaklanmasını sağlar. İlaç, cesaret vermez ama korkunun fiziksel semptomlarını hafifletir.

İyileşme konfor alanının dışında başlar. Büyük kalabalıklara girmek zorunda değilsin; günde sadece bir kişiye "Merhaba" diyerek başla.

Olumsuz iç sesini yakala. Zihnin "Seni yargılıyorlar" dediğinde, "Bunun bir kanıtı var mı?" diye sor. Kendine şefkat göstermek, başkalarının onayından daha değerlidir.

Bu konuda farkındalık kazanmak için Matthew McKay'in "Özgüven: Kendinizle Barışık Olmanın Yolları" kitabı harika bir başlangıçtır.

Ayrıca Dr. David Burns'ün "İyi Hissetmek" kitabı, çarpıtılmış düşünceleri düzeltmek için başucu kaynağıdır. Okumak, yalnız olmadığını hissettirir.