Çoklu Kişilik Bozukluğu

Bir sabah uyandığını ve dolabında hiç satın almadığın kıyafetler bulduğunu düşün. Ya da insanların sana hatırlamadığın bir isimle seslendiğini... Kulağa bir film senaryosu gibi gelse de, bu durum Çoklu Kişilik Bozukluğu yaşayan bireylerin gerçeğidir.

Tıbbi adıyla Disosiyatif Kimlik Bozukluğu (DKB), kişinin kimliğinin iki veya daha fazla farklı parçaya bölünmesidir. Bu, bir rol yapma durumu değildir; kişinin zihni, dayanılmaz acılarla başa çıkmak için parçalara ayrılır. Her parçanın (alter) kendine has bir sesi, yaşı ve hatta cinsiyeti olabilir.

En belirgin semptom amnezi yani hafıza kaybıdır. Kişi, hayatının belli dönemlerini veya gün içindeki saatleri hatırlayamaz. Buna 'kayıp zaman' denir; sanki birisi hayatın kumandasını elinden almış gibidir.

Ayrıca kişinin içinde sürekli konuşan, tartışan sesler vardır. Kendine yabancılaşma (depersonalizasyon), aynadaki yüzü tanımama ve ani ruh hali değişimleri sık görülür. Kişi bazen kendini bir çocuk gibi hissederken, bir anda agresif bir yetişkine dönüşebilir.

Bu bozukluk durup dururken ortaya çıkmaz. Çoklu kişilik bozukluğu neden olur sorusunun cevabı, genellikle çocukluk çağındaki ağır travmalarda gizlidir. Fiziksel, cinsel veya ağır duygusal istismar, çocuğun ruhunda derin yaralar açar.

Çocuk, yaşadığı dehşetten kaçamadığı için zihinsel olarak oradan uzaklaşır. 'Bu benim başıma gelmiyor, bir başkasının başına geliyor' diyerek zihnini böler. Yani bu hastalık, aslında zihnin hayatta kalmak için geliştirdiği yaratıcı ama acılı bir savunma mekanizmasıdır.

Bu iki hastalık sıklıkla karıştırılır ancak tamamen farklıdır. Şizofreni çoklu kişilik bozukluğu değildir. Şizofrenide kişi dış dünyadan kopuktur, halüsinasyonlar (olmayan sesler/görüntüler) görür ve sanrılara inanır; ancak kişilikleri bölünmemiştir.

DKB'de ise kişi gerçeklikten kopmaz, sadece kimlik geçişleri yaşar. Şizofreni daha çok biyolojik ve genetik temelliyken, DKB travma kökenlidir. Şizofrenide duyulan sesler dışarıdan gelir gibidir, DKB'de ise sesler kafanın içindeki farklı karakterlerdir.

Evet, Borderline (Sınırda) Kişilik Bozukluğu ile sıkça karışır. Her ikisinde de duygusal dengesizlik ve travma geçmişi vardır. Ancak Borderline'da kimlik parçalanması ve alter kişilikler yoktur.

Borderline birey 'Ben kimim?' sorusuyla boğuşurken, DKB bireyi 'Biz kimiz?' karmaşasını yaşar. Ayrıca DKB'deki gibi ağır hafıza kayıpları (amnezi) Borderline tablosunda görülmez.

Eskiden 'Çoklu Kişilik Bozukluğu' olarak bilinen bu rahatsızlığın adı, DSM-5 ile Disosiyatif Kimlik Bozukluğu olarak güncellenmiştir. İsim değişikliğinin nedeni, aslında birden fazla kişi olmadıklarını, tek bir kişiliğin parçalanmış halini yaşadıklarını vurgulamaktır.

Tanı için, kişinin en az iki farklı kimlik durumuna sahip olması, bu kimliklerin davranışları kontrol etmesi ve günlük olaylarla ilgili tekrarlayan hafıza kayıpları yaşaması gerekir.

Bölünen parçalara 'Alter' denir. Genellikle travmayı yaşayan 'Çocuk Alter', öfkeyi taşıyan 'Zorba Alter' veya sistemi yöneten 'Koruyucu Alter' gibi arketipler bulunur.

Her alterin görevi, ana kişiliği (ev sahibi) acıdan korumaktır. Biri ağrıyı hissederken diğeri korkuyu taşır. Bu sistem, kişinin travmatik anılarla bir bütün olarak yüzleşmesini engeller.

Çoklu kişilik bozukluğu tedavisi uzun soluklu bir psikoterapi sürecidir. İlaçlar sadece depresyon veya kaygıyı azaltmak için kullanılır, kişilikleri birleştirmez.

Terapinin amacı, alterleri yok etmek değil, onları işbirliği içinde çalıştırmak ve nihayetinde 'Bütünleşme' (Entegrasyon) sağlamaktır. Terapist, travmatik anıların işlenmesine ve parçaların tek bir kimlik çatısı altında birleşmesine rehberlik eder.

Sinema bu konuyu çok sever. Split (Parçalanmış), Fight Club veya Identity gibi filmler popülerdir. Ancak dikkat: Hollywood genellikle bu durumu abartır ve tehlikeli gösterir.

Gerçek hayatta DKB hastaları başkalarına değil, daha çok kendilerine zarar verme eğilimindedirler. Filmlerdeki 'seri katil' imajı, bu hastaların yaşadığı acıyı anlamaktan çok uzaktır ve damgalamaya yol açar.

İnternetteki çoklu kişilik bozukluğu testi başlıklarına itibar etmemelisin. Bu karmaşık tanı, sadece uzman bir psikiyatrist tarafından, klinik görüşmeler ve SCID-D gibi özel ölçeklerle konulabilir.

Eğer hafızanda boşluklar varsa veya içindeki sesler hayatını yönetiyorsa, bir uzmana başvurmak en doğrusudur. Erken müdahale, kaosun yerini düzene bırakmasını sağlar.