Disleksi Nedir? Okuma Güçlüğü Rehberi

Eğer bir çocuk okumayı öğrenmekte zorlanıyorsa, bu düşük zekanın veya tembelliğin işareti değildir. Disleksi nedir sorusunun bilimsel yanıtı; normal veya normal üstü zekaya sahip bireylerde görülen, okuma ve yazma becerilerini etkileyen nörobiyolojik bir öğrenme farklılığıdır.

Beyin, harflerin ses karşılığını (fonolojik işlemleme) çözmede zorlanır. Bu durum, dünyayı daha yaratıcı ve üç boyutlu düşünen, zeki bireylerde bile görülebilir. Yani disleksi, bir disleksi hastalığı değil, öğrenme biçiminin bir çeşididir.

Disleksi neden olur sorusunun cevabı ağırlıklı olarak genetiktir. Ailede okuma güçlüğü olan biri varsa, çocukta görülme ihtimali yükselir. Bu, beynin dilin seslerini çözümleyen sol yarımküresindeki farklılıklardan kaynaklanır.

Disleksi, kişinin gözleriyle harfleri görme yeteneğiyle ilgili değildir. Harfleri tanır, ancak sesleri birleştirip anlamlı bir kelimeye dönüştürmekte zorlanır. Bu, beynin bir kablolama farkıdır.

Erken teşhis hayatidir. 1. sınıf disleksi belirtileri genellikle okuma ve yazma öğrenmeye başlandığında ortaya çıkar. Çocuklar harfleri ve sesleri ilişkilendirmede zorlanır (örneğin A harfinin 'a' sesi olduğunu unutur).

Kafiyeli sözcükleri (top-çöp) bulmakta zorlanma, yavaş ve heceleyerek okuma, B, D, P harflerini veya 6, 9 rakamlarını ters yazma (aynalama) bu dönemin en belirgin işaretleridir.

Sadece okuma ve yazma değil, pek çok alan etkilenir. Disleksi belirtileri nelerdir diye sorarsak; karmaşık yönergeleri takip etmede zorlanma, zaman yönetimi (randevulara geç kalma) ve sıraya koyma (alfabeyi veya ayları sayma) güçlükleri dikkat çeker.

Çocuk ders çalışırken yorgunluk, göz ovuşturma ve dikkat dağınıklığı yaşayabilir. Okurken satır atlama veya kelimeleri atlayarak okuma da sık görülen durumlardandır. Yazılı sınavlar genellikle sözlü sınavlardan daha kötüdür.

Çocukken fark edilmeyen yetişkinlerde disleksi belirtileri, iş hayatında sorun yaratabilir. E-posta yazarken sık sık basit yazım hataları yapma, telefon numaralarını ezberlemede zorlanma veya toplantı notlarını düzenlemekte güçlük çekme yaygındır.

Organizasyon bozukluğu, karmaşık formları doldurmaktan kaçınma ve okuma gerektiren işlerden (uzun raporlar) kaçınma davranışları gözlemlenir. Yetişkinler genellikle bu sorunları zeka eksikliği yerine, 'dikkatsizlik' olarak yanlış yorumlar.

Disleksi geçer mi? Disleksi bir hastalık olmadığı için 'geçmez', ancak doğru yöntemlerle beynin yeni yollar kullanması öğretilebilir. Disleksi tedavisi ise multidisipliner bir yaklaşım gerektirir.

Özel eğitim uzmanları, disleksiye özgü çoklu duyusal öğrenme yöntemlerini (Orton-Gillingham gibi) kullanır. Bu yöntemler, görme, işitme ve dokunma duyularını birleştirerek harf-ses ilişkisini beyne daha güçlü öğretmeyi hedefler.

Her disleksi tablosu farklıdır, bu yüzden disleksi eğitimi bireyselleştirilmelidir. Öğretmenler ve aileler, öğrencinin güçlü yanlarını (genellikle görsel zeka, yaratıcılık) kullanarak zayıf alanları desteklemelidir.

Teknolojik araçlar (sesli kitaplar, metin okuma yazılımları) öğrenme sürecini kolaylaştırır. Önemli olan, çocuğun öğrenmekten soğumaması, aksine potansiyelini keşfetmesidir.

Disleksi olan ünlüler listesi, bu durumun zekayla hiçbir ilgisi olmadığını gösteren en büyük kanıttır. Albert Einstein (fizikçi), Leonardo da Vinci (sanatçı), Whoopi Goldberg (oyuncu) ve Tom Cruise gibi isimler disleksiye sahiptir.

Bu kişiler, kelimelerle değil, görsel veya pratik zekalarıyla dünyayı değiştirmiştir. Disleksi, bir engel değil, sadece bilgiyi işleme biçiminde bir farklılıktır.

Çocuğunuzu asla 'daha çok çalış' veya 'daha dikkatli ol' gibi eleştirilerle etiketlemeyin. Bu, özgüvenini zedeler. Onun bir savaşçı olduğunu, sadece farklı araçlara ihtiyacı olduğunu kabul edin.

Evde okuma saatlerini zorlama yerine eğlenceli hale getirin; kelime oyunları oynayın veya sesli kitaplar dinleyin. Başarılarını kutlayın ve zorlandığı alanlara odaklanın.

Disleksi yazı örnekleri genellikle düzensiz boşluklar, harflerin yer değiştirmesi (kedi yerine 'deki' yazma) veya kelimeleri tamamlama hataları içerir. Okurken ise kelimelerin yerleri değişir, 'kayar' veya birbirine karışır.

Beyin, okuma sırasında her harfi ayrı ayrı işlemeye çalışır, bu da okuma hızını yavaşlatır ve kişiyi çabuk yorar. Bu bir görme sorunu değil, beynin 'çeviri' sorunudur.