Ölüm ve Yas Süreci

Yas, kaybın ardından gelen doğal bir duygusal tepkidir. Kayıp yalnızca ölümle sınırlı değildir; anlamlı bir ilişkinin veya kimliğin yitirilmesi de yas sürecini başlatabilir. Bu süreç, bireyin sevgi, bağlılık ve kayıp arasındaki karmaşık bağı anlamlandırma çabasıdır. Toplumda yas denilince ilk akla gelen düşünce birinin ölümü olsa da yasın pek çok türü ve çeşidir vardır.

Kübler-Ross’un tanımladığı beş evre — inkâr, öfke, pazarlık, depresyon ve kabullenme — yasın temel yapı taşlarını oluşturur. Her birey bu evreleri aynı sırayla yaşamaz. Amaç, acıyı bastırmak değil; duyguların farkına vararak doğal akışına izin vermektir. Her bireyde bu evrelerin sırası farklı olduğu gibi her bireyin bu evrelerde ne kadar süre kaldığı da değişkenlik göstermektedir.

Yas sürecinde suçluluk, korku, yalnızlık veya öfke gibi duygular yoğun biçimde hissedilebilir. Bu duygular iyileşme sürecinin parçasıdır. Psikolojik dayanıklılık, bu duyguları bastırmadan yaşamak ve zamanla içsel dengeyi yeniden kurma becerisidir.  Burada önemli olan yasın hayatımızda her an olmayan ancak oldugunda tepki vermemizin normal olduğu bir yaşam olayı olduğununun bilinmesi ve buna göre hareket edilmesidir.

Yas yaşayan kişi için destekleyici ilişkiler büyük önem taşır. Paylaşım, duygusal yükü hafifletir ve acının anlamlandırılmasını kolaylaştırır. Dinlenmek, yargılanmadan anlaşılmak, bireyin kaybı kabullenme sürecini hızlandırır ve yalnızlık hissini azaltır. Yas sürecinde kişi mutlaka  yaşamış olduğu süreci anlatabileceği yargısız ve yüksüz şekilde dinlenebileceği kişilere ihtiyaç duyar. Bu durum yas sürecinin doğal sürecinde tamamlanmasını kolaylaştırır.

Yas, yaşamla yeniden bağ kurma sürecidir. Öz-şefkat, bireyin acısını yargılamadan kabul etmesini sağlar. Kayıp, bir yönüyle yaşamı daha derin anlamlandırma fırsatı sunar. Bu farkındalık, iyileşmenin ve ruhsal dönüşümün temelini oluşturur. Özellikle en çok yas yaşatan ölüm temasına bakış açımızı bir metaforla anlatmak gerekirse ölüm güneşe bakmak gibidir. Çok düşünür çok bakarsa gözlerimizi yorar, ancak ölümün varlığını kabullenip her an düşünmeyerej hayatı daha anlamlı ve tutarlı yaşayabiliriz

Kübler-Ross, E. (1969). On Death and Dying. New York: Macmillan.
→ Yasın beş evresini tanımlayan temel kuramsal eser.

Worden, J. W. (2009). Grief Counseling and Grief Therapy: A Handbook for the Mental Health Practitioner (4th ed.). New York: Springer Publishing.
→ Yas sürecinde terapötik müdahale ve uyum süreci modelleri.

Bonanno, G. A. (2004). “Loss, trauma, and human resilience: Have we underestimated the human capacity to thrive after extremely aversive events?” American Psychologist, 59(1), 20–28.
→ Yas sonrası dayanıklılık ve insanın yeniden toparlanma gücü üzerine önemli bir çalışma.