Yks Tercih Döneminde Dikkat Edilmesi Gerekenler

YKS tercih süreci, sınav kadar hatta bazen daha da önemli bir aşamadır. Doğru tercih stratejisi oluşturmak, hayalinizdeki bölümü kazanmanızı sağlayabilir. İşte tercih yaparken izlemeniz gereken kritik adımlar:

1. Kılavuzu Detaylı İnceleyin: Yükseköğretim Programları ve Kontenjanlar Kılavuzu mutlaka baştan sona okunmalıdır. Bu kılavuza göre hiçbir ön şart gözetilmeksizin istek sırasına göre tercih edeceğiniz tüm program ve bölümleri belirleyin. Kılavuzda yer alan özel koşullar, yabancı dil şartları ve ek puanlar gibi detayları not edin.

2. Detaylı Bilgi Toplama: Belirlenen program ve bölümlerin yanlarına tüm özellikleri (burs imkanları, ücret bilgileri, özel koşullar, hazırlık sınıfı durumu vb.) ve tercih edilen bölüme bir önceki yılda giren adayların başarı sıralamaları mutlaka yazılmalıdır. Bu veriler, gerçekçi bir tercih listesi oluşturmanın temelidir.

3. Başarı Sırasına Göre Sıralama: Tercihler kesinlikle başarı sırasına göre yapılmalıdır. En çok istediğiniz bölümü listenizin en üstüne yazın, ardından tercih önceliğinize göre sıralayın. ÖSYM sistemi yukarıdan aşağıya doğru kontrol eder ve ilk tuttuğunuz bölüme yerleştirir.

Hangi Tür Üniversiteyi Seçmeli?

Hangi tür bir üniversiteye gitmek istediğinizi bilerek tercih listesini oluşturmalısınız. Üniversiteleri dört ayrı kategoriye ayırmak mümkündür:

1. Devlet Üniversiteleri: Harçları düşüktür ve genellikle yurt imkanları daha fazladır. Akademik kadro ve araştırma imkanları üniversiteden üniversiteye değişir.

2. Vakıf Üniversiteleri: Genellikle ücretlidir ancak burs imkanları mevcuttur. Daha küçük sınıflar ve modern kampüs olanakları sunabilirler.

3. KKTC'de Bulunan Üniversiteler: Farklı yaşam deneyimi sunar, maliyetler değişkendir. Vize ve pasaport işlemleri gerekebilir.

4. Yabancı Üniversiteler: Uluslararası deneyim sağlar ancak dil bilgisi ve yüksek bütçe gerektirir.

Tercih Aralıkları Nasıl Belirlenmeli?

Örneğin, başarı sıralaması 20 bin olan öğrencilerin ilk 4-5 binden birkaç tercih yapması mantıklıdır, ancak tercih yoğunlaşmasının 10-25 bin arasında olması gerekir. Daha somut bir kural: kendi sıranızın yarısı ve yarısı kadar fazlası aralığında liste oluşturun. Yani 20 bin sıralamanız varsa, 10 bin ile 30 bin aralığında yoğunlaşın.

4. Gerçekçi Tercihler Yapın: Kazandığınızda gidip öğrenim görmeyeceğiniz, barınma sorunu oluşturabilecek veya sadece puana göre rastgele yazdığınız bölümleri listenize almayın. İleride daha büyük sorunlarla karşılaşmamak için tercihlerinizi bilinçli yapın.

5. Başarı Katsayısı Uyarısı: Bölümü kazandığınızda kayıt yaptırılsın veya yaptırılmasın, başarı katsayınızın bir sonraki yıl yarı yarıya düşeceğini unutmayın. Bu nedenle tercihlerinizi özenle seçin.

6. Farklı Puan Türleri: Farklı puan türlerinden (SAY, SÖZ, EA, DİL) tercih yapacak adaylar, tercih listelerini her alandan en çok istedikleri bölümlere göre oluşturmalı. Hangi puan türünden daha yüksek puan aldığınıza dikkat edin.

7. Yeni Açılan Bölümler: Yeni açılan ve taban puanı belli olmayan bölümlerin başarı sıraları kılavuzda "---" şeklinde görülecektir. Bu bölümleri, yakın puanlı benzer üniversitelerle kıyaslayarak tahmini sıralamasını bulabilirsiniz.

8. Maddi Şartlara Dikkat: Tercih listenizde yer verdiğiniz bölümlerin devlet, vakıf, KKTC veya yurtdışı da olsa maddi şartlarını mutlaka araştırın. Devlet üniversitelerinde bile yurtdışı üniversiteleriyle ortak yürütülen programların ücretli olduğunu unutmayın.

9. Çok Yönlü Değerlendirme: Kampüs olanakları, ulaşım imkanları, yurt, barınma ve yemek durumu, yabancı dil eğitimi, eğitim programı kalitesi, şehrin sosyal ve kültürel imkanları, burs durumu, ek ücret uygulamaları ve hazırlık sınıfı şartları gibi kriterleri göz önünde bulundurun.

10. Kendi Kararınızı Verin: Aile istiyor diye kesinlikle sevmediğiniz bölümü, alanı seçmeyin. Unutmayın; seçeceğiniz mesleği siz yapacaksınız, aileniz değil. Sevmediğiniz, istemediğiniz bir bölümü puanınız tutuyor diye listenize almayın. Bu en önemli kuraldır!

Karar Verme Stresi: YKS tercih dönemi, öğrenciler için yoğun bir karar verme sürecidir. Gelecekleri hakkında kritik kararlar almak zorunda olan gençler, yüksek düzeyde stres ve kaygı yaşayabilir. Bu süreçte sabırlı olmak ve aceleci kararlar vermekten kaçınmak önemlidir. Derin nefes alma teknikleri ve kısa molalar, stresinizi azaltmanıza yardımcı olabilir.

Aile Baskısı ve Beklentiler: Aileler genellikle çocuklarının "prestijli" gördükleri bölümleri seçmesini ister. Ancak bu durum, öğrencinin gerçek ilgi ve yetenekleriyle çelişebilir. Aile ile sağlıklı iletişim kurarak, kararların birlikte alınması önemlidir. Ancak unutmayın, son kararı verecek olan sizsiniz çünkü bu mesleği yapacak olan da sizsiniz.

Sosyal Çevre Etkisi: Arkadaş grubu ve sosyal medya, tercih kararlarında etkili olabilir. "Herkes şu bölümü seçiyor" düşüncesi yanıltıcı olabilir. Her bireyin ilgi alanları, yetenekleri ve hedefleri farklıdır. Kendi değerler ve hedefleriniz doğrultusunda karar vermelisiniz.

Belirsizlik Korkusu: Gelecekte ne olacağını bilememe korkusu, öğrencileri yanlış tercihler yapmaya itebilir. Bu durum tamamen normaldir ve hemen herkes bu korkuyu yaşar. Profesyonel rehberlik almak, bu süreçte size yol gösterebilir ve kaygınızı azaltabilir.

Pişmanlık Endişesi: "Ya yanlış seçim yaparsam?" düşüncesi öğrencileri felç edebilir. Ancak unutmayın ki hiçbir tercih kesin ve geri dönüşsüz değildir. Yatay geçiş, çift anadal ve yan dal gibi seçenekler mevcuttur.

Kişilik Özelliklerini Analiz Etme: İçe dönük mü yoksa dışa dönük müsünüz? Analitik mi yaratıcı mısınız? Detay odaklı mı büyük resmi görmeyi mi seviyorsunuz? Bu özellikler bölüm seçiminde kritik rol oynar. Örneğin, sosyal ve dışa dönük biriyseniz halkla ilişkiler veya öğretmenlik size uygun olabilir.

Değer Sistemini Belirleme: Hayatta neyi önemsiyorsunuz? Para, prestij, toplumsal fayda, yaratıcılık, iş güvenliği? Değerlerinizle uyumlu bir meslek seçmek uzun vadeli mutluluk için önemlidir. Sadece yüksek maaş peşinde koşmak, değerlerinize uymayan bir işte mutsuz olmanıza yol açabilir.

Yetenek ve Beceri Envanteri: Hangi konularda doğal yeteneğiniz var? Matematik, dil becerileri, sanatsal yetenekler, liderlik özellikleri gibi güçlü yönlerinizi objektif olarak değerlendirin. Başkalarından geri bildirim almak da faydalı olabilir.

İlgi Alanlarını Derinlemesine Araştırma: Hobi olarak sevdiğiniz bir alanı meslek olarak da sevebilir misiniz? Bu her zaman böyle olmayabilir. İlgi alanlarınızı meslek seçenekleriyle nasıl ilişkilendirebileceğinizi araştırın ve o mesleklerin gerçek hayat koşullarını öğrenin.

Yaşam Tarzı Tercihleri: Büyük şehirde mi küçük şehirde mi yaşamak istiyorsunuz? Seyahat gerektiren işleri tercih eder misiniz? Ofis ortamında mı saha çalışmasında mı olmak istersiniz? Bu faktörler hem bölüm hem de şehir seçimini etkiler.

Sektör Analizi ve İş İmkanları: Seçmeyi düşündüğünüz bölümün mezunları hangi sektörlerde çalışıyor? İstihdam oranları nasıl? Gelecek 10 yılda bu sektörlerin durumu ne olacak? TÜİK verileri, sektör raporları ve kariyer platformları bu konuda size bilgi verebilir.

Maaş ve Kariyer Beklentileri: Gerçekçi maaş beklentilerinizi belirleyin. Farklı mesleklerin başlangıç ve ileri kariyer seviyelerindeki gelir düzeylerini araştırın. Sadece para odaklı olmayın ama ekonomik gerçekleri de ihmal etmeyin. İş tatmini ve gelir dengesi önemlidir.

Teknolojik Değişim ve Otomasyon: Seçtiğiniz meslek gelecekte robotlar veya yapay zeka tarafından üstlenilir mi? Teknolojik değişime uyum sağlayabilen, insan becerileri gerektiren meslekleri tercih edin. Yaratıcılık, eleştirel düşünme ve empati gerektiren işler daha güvenlidir.

Girişimcilik Fırsatları: Seçtiğiniz alanda kendi işinizi kurma imkanınız var mı? Freelance çalışabilir misiniz? Esneklik ve bağımsızlık arıyorsanız bu faktörleri mutlaka değerlendirin.

Mezun Röportajları: Düşündüğünüz bölümlerden mezun olan kişilerle konuşun. Onların deneyimlerini, pişmanlıklarını ve tavsiyelerini dinleyin. LinkedIn gibi platformları aktif kullanın ve gerçek meslek sahipleriyle iletişime geçin. Bu, en değerli bilgi kaynaklarından biridir.

Üçlü Kategori Sistemi: Tercihlerinizi "hayal", "gerçekçi" ve "güvence" olarak üç kategoriye ayırın. İlk 10-15 tercih hayalleriniz, orta kısım gerçekçi hedefleriniz, son kısım güvence seçenekleriniz olsun. Bu strateji, hem şansınızı denemenizi hem de güvende olmanızı sağlar.

Puan Türü Optimizasyonu: Farklı puan türlerinden (TYT, AYT, YDT) en yüksek puanınızı aldığınız alanlara ağırlık verin. Güçlü olduğunuz puan türünden daha fazla tercih yapın. Bu, yerleşme şansınızı artırır.

Coğrafi Dağılım Stratejisi: Tercihlerinizi sadece büyük şehirlere yoğunlaştırmayın. Anadolu üniversitelerinde kaliteli bölümler daha düşük puanlarla kazanılabilir ve yaşam maliyeti de düşüktür.

Yedek Seçenek Planı: İstediğiniz bölümü kazanamazsanız ne yapacaksınız? Hazırlık sınıfı, gap year, yatay geçiş gibi alternatifleri önceden düşünün. Plan B'ye sahip olmak stresi azaltır.

Eğitim Maliyeti Hesaplama: 4 yıllık eğitim süresince toplam maliyeti hesaplayın. Öğrenim ücreti, barınma, beslenme, ulaşım, kitap ve diğer masrafları dahil edin. Vakıf üniversiteleri için burs imkanlarını mutlaka araştırın.

Burs ve Kredi İmkanları: Devlet bursu, üniversite bursları, özel kurum bursları, KYK kredisi gibi imkanları araştırın. Başvuru şartlarını ve süreçlerini önceden öğrenin. Bazı vakıf üniversiteleri tam burs sağlayabilir.

Aile Bütçesi Planlaması: Ailenizin finansal durumunu gerçekçi olarak değerlendirin. Eğitim kredileri, taksitli ödemeler gibi seçenekleri önceden planlayın. Finansal sıkıntı, eğitim kalitenizi etkilememelidir.

Yükseköğretim Kurulu (YÖK). (2025). Yükseköğretim Programları ve Kontenjanlar Kılavuzu. Ankara: YÖK Yayınları.

ÖSYM. (2025). YKS Tercih Kılavuzu ve Başvuru Rehberi. Ankara: ÖSYM Yayınları.

Ergene, T. (2011). Üniversite öğrencilerinin yaşam doyumu ve akademik başarıları arasındaki ilişki. Eğitim ve Bilim, 36(161), 278-288.

Savickas, M. L. (2005). The theory and practice of career construction. Career development and counseling: Putting theory and research to work, 1, 42-70.

Bandura, A. (1977). Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review, 84(2), 191-215.