Anoreksiya Nervoza Nedir? Belirtileri, Nedenleri ve Tedavi Yöntemleri

Anoreksiya nervoza, kişinin kilo almaktan aşırı korkmasına ve vücut ağırlığının düşük olmasına rağmen kendini kilolu görmesine neden olan ciddi bir yeme bozukluğudur. Bu hastalık, sadece fiziksel sağlığı değil aynı zamanda psikolojik ve sosyal yaşamı da derinden etkiler. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, anoreksiya nervoza en yüksek ölüm oranına sahip psikiyatrik bozukluklardan biridir.

Hastalık genellikle ergenlik döneminde başlar ve özellikle kadınlarda daha sık görülür. Kişi sürekli olarak kilosunu kontrol etme ihtiyacı duyar, yemek yemeyi reddeder veya aşırı egzersiz yapar. Beden algısı bozukluğu nedeniyle aynaya baktığında gerçek görüntüsünden farklı bir beden görür. Bu durum, fiziksel komplikasyonların yanı sıra sosyal izolasyon ve depresyona da yol açabilir.

Anoreksiya nervoza belirtileri fiziksel, psikolojik ve davranışsal olmak üzere üç ana kategoride incelenebilir. Fiziksel belirtiler arasında aşırı kilo kaybı, sürekli yorgunluk, baş dönmesi, bayılma, saç dökülmesi, brittle tırnaklar ve düzensiz adet döngüsü yer alır. Kişinin cildi soluk ve kuruyabilir, sürekli üşüme hissi yaşayabilir.

Psikolojik belirtiler arasında kilo almaktan yoğun korku, çarpık beden algısı, düşük benlik saygısı, depresyon ve anksiyete bulunur. Davranışsal belirtiler ise yemek yemeyi reddetme, kalori sayma takıntısı, yemekten sonra tuvalete gitme, aşırı egzersiz yapma ve sosyal ortamlardan kaçınma şeklinde kendini gösterir. Kişi yemek yerken garip ritüeller geliştirebilir, yemeği küçük parçalara bölebilir veya çok yavaş yiyebilir.

Anoreksiya nervoza genellikle masum görünen bir diyet veya sağlıklı yaşam hedefiyle başlar. Ergenlik dönemindeki bireylerde beden imajına dair kaygılar, sosyal medyanın etkisi ve çevresel baskılar tetikleyici olabilir. Kişi başlangıçta sadece birkaç kilo vermek isteyebilir ancak zamanla bu kontrol duygusu bir obsesyona dönüşür.

Hastalığın gelişiminde genetik yatkınlık, aile içi dinamikler, mükemmeliyetçilik ve travmatik yaşam olayları rol oynar. Özellikle perfeksiyonist kişilik yapısı olan, yüksek beklentilere sahip ve düşük özgüven yaşayan bireyler risk altındadır. Sosyal medyada sürekli zayıf beden imajlarının gösterilmesi, akran zorbalığı veya ailede yeme bozukluğu öyküsü bulunan kişilerde hastalık daha erken yaşlarda ortaya çıkabilir.

Anoreksiya nervoza teşhisi, kapsamlı bir değerlendirme sürecini gerektirir. Psikolog veya psikiyatrist, kişinin yeme alışkanlıklarını, beden algısını, psikolojik durumunu ve tıbbi geçmişini detaylı şekilde inceler. DSM-5 kriterlerine göre teşhis için üç temel kriter bulunur: enerji alımının kısıtlanması sonucu düşük vücut ağırlığı, kilo almaktan yoğun korku ve beden algısında bozukluk.

Teşhis sürecinde fiziksel muayene, kan testleri, kemik yoğunluğu ölçümü ve elektrokardiyografi gibi tıbbi değerlendirmeler yapılır. Vücut kitle indeksi (VKİ) hesaplanır ve kişinin beslenme durumu analiz edilir. Psikolojik değerlendirmede depresyon, anksiyete ve obsesif kompulsif bozukluk gibi eşlik eden durumlar araştırılır. Erken teşhis, tedavinin başarı şansını önemli ölçüde artırır.

Anoreksiya nervoza tek bir nedene bağlı olmayan karmaşık bir hastalıktır. Biyolojik faktörler arasında genetik yatkınlık, beyin kimyasındaki dengesizlikler ve hormonal değişiklikler yer alır. Ailesinde yeme bozukluğu olan bireylerde risk beş kat daha fazladır. Serotonin ve dopamin gibi nörotransmitterlerdeki dengesizlikler hastalığın gelişiminde rol oynar.

Psikolojik faktörler arasında düşük benlik saygısı, mükemmeliyetçilik, kontrol ihtiyacı ve travmatik yaşantılar bulunur. Sosyokültürel faktörler ise medyanın zayıf beden ideallerini yüceltmesi, akran baskısı, spor veya moda sektörü gibi belirli mesleklerdeki baskılar ve ailesel beklentilerdir. Sosyal medyanın olumsuz etkisi özellikle gençlerde hastalığın yaygınlaşmasına neden olmaktadır.

Anoreksiya nervoza tedavisi, multidisipliner bir yaklaşım gerektirir ve psikolog, psikiyatrist, diyetisyen ve tıp doktorunun işbirliğini içerir. Tedavinin temel hedefleri sağlıklı kilo alımı, düzenli yeme alışkanlıklarının kazanılması, beden algısının düzeltilmesi ve eşlik eden psikolojik sorunların tedavisidir. Tedavi süreci hastanın durumuna göre ayaktan tedavi, yoğun ayaktan program veya hastanede yatarak tedavi şeklinde planlanır.

Bilişsel davranışçı terapi (BDT), anoreksiya nervoza tedavisinde en etkili psikoterapi yöntemlerinden biridir. Aile temelli terapi özellikle ergen hastalarda başarılıdır. Beslenme rehabilitasyonu, kademeli kilo alımını sağlar. Ciddi vakalarda tıbbi komplikasyonları önlemek için hastanede yatarak tedavi gerekebilir. İlaç tedavisi depresyon ve anksiyete gibi eşlik eden durumlar için kullanılabilir.

Anoreksiya nervoza ve bulimia nervoza farklı yeme bozukluklarıdır ancak bazı ortak özellikler taşır. Her ikisinde de kilo almaktan yoğun korku ve beden algısı bozukluğu vardır. Temel fark, anoreksiya nervozada kişi yemek yemeyi reddeder ve sürekli kilo kaybeder. Bulimia nervozada ise kişi tıkınırcasına yemek yer ve sonrasında kusma, laksatif kullanma veya aşırı egzersiz gibi telafi davranışları sergiler.

Anoreksiya nervoza hastalarında genellikle düşük vücut ağırlığı görülürken, bulimia nervoza hastaları normal veya hafif kilolu olabilir. Anoreksiyada kontrol duygusu ön plandayken, bulimia'da kontrol kaybı ve ardından suçluluk hissi yaşanır. Bazı hastalar zamanla anoreksiyadan bulimia'ya geçiş yapabilir veya her iki bozukluğun özelliklerini birlikte gösterebilir.

Anoreksiya nervoza, tedavi edilmediğinde hayati tehlike oluşturabilen ciddi bir hastalıktır. Ölüm oranı diğer psikiyatrik bozukluklara göre daha yüksektir ve genellikle kalp komplikasyonları, organ yetmezliği veya intihar nedeniyle gerçekleşir. Kalp ritim bozuklukları, kalp kasının zayıflaması ve ani kalp durması en ciddi fiziksel komplikasyonlardır.

Diğer komplikasyonlar arasında kemik erimesi (osteoporoz), böbrek yetmezliği, elektrolit dengesizliği, anemi, bağışıklık sisteminde zayıflama ve beyin fonksiyonlarında bozulma yer alır. Kadınlarda adet düzensizliği ve kısırlık problemi görülebilir. Psikolojik komplikasyonlar arasında şiddetli depresyon, anksiyete bozuklukları ve intihar düşünceleri bulunur. Erken müdahale bu komplikasyonları önlemede kritik öneme sahiptir.

Birçok ünlü isim anoreksiya nervoza ile mücadelesini paylaşarak toplumsal farkındalığın artmasına katkıda bulunmuştur. Türk müzik dünyasından İrem Derici, anoreksiya nervoza deneyimini açıkça paylaşarak genç nesle cesaret vermiştir. Nihal Candan da hastalıkla ilgili farkındalık çalışmalarına destek vererek konunun önemini vurgulamıştır.

Dünya çapında Lady Gaga, Demi Lovato, Lily Collins ve Portia de Rossi gibi ünlü isimler de yeme bozukluklarıyla mücadelelerini paylaşmıştır. Bu açıklamalar, hastalığın her sosyoekonomik düzeyden insanı etkileyebileceğini göstermiş ve toplumsal damgalanmayı azaltmaya yardımcı olmuştur. Ünlülerin bu konudaki samimi paylaşımları, hastalıkla mücadele eden kişilerin yalnız olmadığını hissetmelerine ve profesyonel yardım aramalarına cesaret vermektedir.

Anoreksiya nervoza ile mücadelede aile ve çevre desteği hayati önem taşır. Aile üyeleri hastalığın ciddiyetini anlamalı, suçlayıcı veya eleştirici tutumlardan kaçınmalıdır. Yemek saatlerinde baskı yapmak yerine destekleyici bir ortam oluşturmak önemlidir. Hastanın duygularını dinlemek, tedavi sürecine aktif katılmak ve profesyonel rehberlik almak gerekir.

Çevredeki insanlar beden hakkında yorum yapmaktan, diyet konuşmalarından ve kilo ile ilgili şakalardan kaçınmalıdır. Destek grupları hem hasta hem de aile için faydalıdır. İyileşme süreci uzun ve zorlu olabilir, bu nedenle sabır ve tutarlılık gerekir. Nüks riski olduğundan, iyileşme sonrası da düzenli kontroller ve psikolojik destek devam etmelidir. Pozitif beden imajını destekleyen, sağlıklı yaşam alışkanlıklarını teşvik eden bir ortam oluşturmak uzun vadeli iyileşme için kritiktir.