Diyalektik Davranış Terapisi Nedir?

Diyalektik davranış terapisi (DBT veya DDT), Marsha Linehan tarafından 1980'lerde geliştirilen, bilişsel davranışçı terapiye dayanan ancak kendine özgü teknikleri olan kanıt temelli bir psikoterapi yöntemidir. Başlangıçta borderline kişilik bozukluğu tedavisi için tasarlanan bu yaklaşım, günümüzde duygu düzenleme güçlüğü yaşayan birçok kişi için etkili bir tedavi seçenek oldu.

DBT'nin özünde diyalektik felsefesi yatar: değişim ve kabul arasındaki denge. Siz bu terapide, hem mevcut durumunuzu kabul etmeyi hem de değişim için gerekli becerileri öğrenirsiniz. Diyalektik davranış terapisi nasıl yapılır, sorusuna cevap vermek gerekirse bireysel terapi seansları, grup beceri eğitimi, telefonda koçluk ve terapeut danışma ekibinden oluşan kapsamlı bir yaklaşımdır.

Diyalektik psikolojide ne anlama gelir sorusu, DBT'yi anlamak için kritik öneme sahiptir. Diyalektik, iki karşıt görünen gerçeğin aynı anda doğru olabileceği fikrine dayanır. Örneğin, hem kendinizi olduğunuz gibi kabul edebilir hem de değişmek için çalışabilirsiniz. Bu paradoks gibi görünen durum, aslında dengeli ve bütünsel bir yaklaşımdır.

DBT'de üç temel diyalektik vardır: kabul ve değişim, yargılama ve yargılamama, esneklik ve kararlılık. Bu diyalektik düşünme tarzı, katı siyah-beyaz düşünceyi azaltır ve daha dengeli, esnek bir bakış açısı geliştirir. Diyalektik iletişim stratejileri, terapeut ve danışan arasındaki ilişkide de kritik rol oynar.

Diyalektik davranış terapisinin tarihi, 1970'lerin sonunda başlar. Psikolog Marsha Linehan, intihar riski yüksek olan borderline kişilik bozukluğu hastaları için standart bilişsel davranışçı terapinin yetersiz kaldığını fark etmiştir. Bu danışanlar, değişim odaklı yaklaşımı eleştiri olarak algılıyor ve terapiyi terk ediyorlardı.

Linehan, Zen Budizm felsefesinden ve diyalektik düşünceden ilham alarak, kabul ve değişimi birleştiren yeni bir model geliştirdi. 1991 yılında yayınlanan ilk kontrollü çalışma, DBT'nin borderline kişilik bozukluğunda intihar davranışlarını ve hastaneye yatışları önemli ölçüde azalttığını gösterdi. Bugün DBT, dünya çapında kullanılan ve bilimsel olarak desteklenen bir terapi yöntemidir.

DBT'nin temel amacı, yaşamı değerli kılmak ve acıyı azaltmaktır. Duygu düzenleme becerilerini geliştirmek, kişilerarası ilişkileri iyileştirmek, stresli durumlarla başa çıkma yeteneğini artırmak ve kendine zarar verme davranışlarını azaltmak başlıca hedeflerdir.

DBT, danışanlara dört temel beceri modülü öğretir: mindfulness (bilinçli farkındalık), duygu düzenleme, kişilerarası etkinlik ve sıkıntıya tahammül. Bu becerilerle donatılan bireyler, yoğun duygularla daha etkili başa çıkabilir, ilişkilerinde daha sağlıklı sınırlar koyabilir ve yaşam kalitelerini artırabilirler. DBT ayrıca kriz anlarında kullanılabilecek pratik araçlar sunar.

DBT'nin bilimsel olarak kanıtlanmış birçok faydası vardır. Borderline kişilik bozukluğunda intihar girişimlerini ve kendine zarar verme davranışlarını önemli ölçüde azaltır. Hastaneye yatış oranlarını düşürür ve genel işlevselliği artırır. Duygusal düzensizlik yaşayan bireylerde, duygu yönetimi becerilerini güçlendirir.

DBT, depresyon ve anksiyete semptomlarını azaltır, öfke kontrolünü iyileştirir ve kişilerarası ilişkilerde olumlu değişimler sağlar. Bağımlılık tedavisinde, yoksunluk semptomlarıyla başa çıkma ve relaps önlemede etkilidir. Yeme bozukluklarında, duygusal yeme ve dürtüsel davranışları azaltır. Travma sonrası stres bozukluğunda, tetikleyici durumlarla başa çıkma becerilerini geliştirir.

DBT genel olarak güvenli bir terapi yöntemi olmakla birlikte bazı riskler ve zorluklar içerir. DBT yoğun ve zaman alıcı bir süreçtir; haftada bireysel terapi, grup beceri eğitimi ve gerektiğinde telefon koçluğu gerektirir. Bu yoğunluk, bazı danışanlar için bunaltıcı olabilir veya pratik zorluklar yaratabilir.

Terapinin ilk aşamalarında, danışan kendini daha da kötü hissettiğini rapor edebilir. Bastırılmış duygularla yüzleşmek ve eski başa çıkma mekanizmalarını terk etmek geçici olarak sıkıntıyı artırabilir. DBT, yüksek motivasyon ve aktif katılım gerektirir; pasif tedavi bekleyen danışanlar için uygun olmayabilir. Son olarak, DBT'nin etkinliği terapistin yeterliliğine bağlıdır; deneyimsiz terapistlerle yapılan DBT daha az etkili olabilir.

DBT başlangıçta borderline kişilik bozukluğu için geliştirilmiş olsa da bugün geniş bir yelpazede uygulanmaktadır. Duygu düzenleme güçlüğü yaşayan, kendine zarar verme davranışları olan, intihar düşünceleri taşıyan, dürtüsel davranışlar sergileyen ve kaotik ilişkileri olan bireyler için idealdir.

DBT kimlere uygulanır sorusuna cevap vermek gerekirse: borderline kişilik bozukluğu, duygudurum bozuklukları, bağımlılık, yeme bozuklukları, travma sonrası stres bozukluğu ve bazı kişilik bozuklukları olan bireyler başlıca hedef gruptur. Ergenlerden yetişkinlere kadar çeşitli yaş gruplarına uyarlanabilir. DBT, özellikle diğer tedavilere dirençli veya kronik sorunlar yaşayan danışanlar için etkili bir seçenektir.

Anksiyete ve depresyon tedavisinde DBT, duygu düzenleme becerileri ve mindfulness teknikleriyle önemli iyileşmeler sağlar. Anksiyete yaşayan bireyler, sıkıntıya tahammül becerileri öğrenerek kaygı atakları sırasında daha etkili başa çıkabilirler. Radikal kabul ilkesi, kaygıyla savaşmak yerine onu kabul etmeyi öğretir.

Depresyon için DBT, davranışsal aktivasyon ve karşıt eylem tekniklerini kullanır. Depresif ruh hâlinde bile keyifli aktivitelere katılmayı teşvik eder. Duygu düzenleme modülü, depresif düşünceleri tanımayı ve bunlara farklı tepkiler vermeyi öğretir. Kişilerarası etkinlik becerileri, sosyal izolasyonu azaltır ve destekleyici ilişkiler kurmayı kolaylaştırır.

Bağımlılık tedavisinde DBT, madde kullanımı veya davranışsal bağımlılıkları tetikleyen duygusal zorluklarla başa çıkma becerileri öğretir. Sıkıntıya tahammül teknikleri, yoksunluk semptomları ve aşerme anlarında madde kullanmadan dayanmayı sağlar. PLEASE becerileri (fiziksel sağlık, dengeli beslenme, uyku) bağımlılık riskini azaltır.

DBT, bağımlılıkta sık görülen duygu düzensizliği ve dürtüselliği hedef alır. Zincir analizi tekniği, relaps tetikleyicilerini ve kalıplarını anlamaya yardımcı olur. Kişilerarası etkinlik becerileri, riskli ilişkilerden uzaklaşmayı ve sağlıklı sosyal ağ oluşturmayı destekler. DBT, 12 adım programları ve ilaç tedavisiyle kombine edildiğinde en etkili sonuçları verir.

Öfke kontrolü sorunlarında DBT, öfke tetikleyicilerini tanımayı, öfke yoğunluğunu azaltmayı ve yapıcı tepkiler geliştirmeyi öğretir. Duygu düzenleme becerileri, öfkenin erken belirtilerini fark etmeyi ve öfke patlamalarını önlemeyi sağlar. Karşıt eylem tekniği, öfke hissettiğinizde tam tersine davranmayı (nazik olmak, yumuşak konuşmak) içerir.

STOP becerisi (dur, geri çekil, gözlemle, ilerle farkındalıkla) öfke anında dürtüsel tepkilerden kaçınmayı öğretir. Kişilerarası etkinlik modülü, öfkeyi etkili şekilde iletmeyi ve sağlıklı sınırlar koymayı içerir. TIP becerileri (sıcaklık değişimi, yoğun egzersiz, tempolu solunum) fizyolojik uyarılmayı hızla azaltır. DBT, öfke yönetimi programlarından daha kapsamlı ve uzun süreli bir yaklaşımdır.

Travma sonrası stres bozukluğunda DBT, özellikle duygusal düzensizlik ve kendine zarar verme davranışları eşlik ettiğinde etkilidir. Sıkıntıya tahammül becerileri, travma tetikleyicileri ve flashbackler sırasında dayanmayı sağlar. Mindfulness, şu an ve burada kalmayı öğreterek dissosiyasyonu azaltır.

DBT'nin güvenlik odaklı yaklaşımı, travma işleme çalışmaları için danışanı stabilize eder. EMDR veya maruziyet terapisi gibi travma odaklı müdahaleler, DBT becerileriyle desteklendiğinde daha güvenli ve etkili olur. DBT, travma yaşamış bireylerin duygusal tepkilerini düzenlemesine ve güvenli ilişkiler kurmasına yardımcı olur.

Yeme bozukluklarında DBT, duygusal yeme, tıka bıkınca yeme ve kompansatuar davranışları (kusma, aşırı egzersiz) hedef alır. Duygu düzenleme becerileri, yemeğe yönelmek yerine duygularla sağlıklı başa çıkmayı öğretir. Mindful yeme, açlık ve tokluk sinyallerini fark etmeyi ve yemeyi otomatik bir tepki olmaktan çıkarır.

Sıkıntıya tahammül becerileri, yeme dürtüsü geldiğinde bekleyebilmeyi ve alternatif başa çıkma stratejileri kullanmayı sağlar. Kişilerarası etkinlik, yeme bozukluklarında sık görülen ilişki sorunlarını ele alır. DBT, beslenme danışmanlığı ve tıbbi izlemle kombine edildiğinde yeme bozukluklarında etkili sonuçlar verir.

DBT nasıl yapılır sorusunun cevabı, dört temel bileşenden oluşur. Bireysel terapi seansları, haftada bir, 50-60 dakika sürer ve kişiselleştirilmiş hedeflere odaklanır. Grup beceri eğitimi, haftada 2-2.5 saat, 6-12 kişilik gruplarda dört beceri modülünü öğretir.

Telefonda koçluk, kriz anlarında danışanın terapistini arayarak öğrendiği becerileri gerçek hayatta uygulamasına yardımcı olur. Terapi danışma ekibi, tükenmişliği önlemek ve tedavi kalitesini korumak için haftada toplanır. Standart bir DBT programı 6-12 ay sürer. DBT'nin etkinliği, bu dört bileşenin birlikte uygulanmasına bağlıdır.

Online DBT, video konferans platformları üzerinden etkili bir şekilde uygulanabilir. Bireysel terapi seansları, yüz yüze seanslarla aynı yapıyı takip eder. Grup beceri eğitimi, online toplantı yazılımları kullanılarak gerçekleştirilir; ekran paylaşımı ile beceri dokümanları sunulur ve katılımcılar etkileşimde bulunur.

Telefonda koçluk, online ortamda mesajlaşma veya sesli arama şeklinde devam eder. Online DBT'nin avantajları arasında coğrafi sınırlamaların ortadan kalkması, ulaşım zorluklarının azalması ve pandemik dönemlerde kesintisiz hizmet yer alır. Dezavantajları ise teknoloji sorunları, dikkat dağılması ve bazı becerilerin (örneğin rol yapma) uygulanmasındaki zorluklar olabilir.

Telefonda koçluk, DBT'nin benzersiz ve etkili bir bileşenidir. Danışan, kriz anlarında veya öğrendiği becerileri uygulamakta zorlandığında terapistini arayabilir. Bu çağrılar, 5-15 dakika sürer ve danışanın gerçek zamanlı olarak beceri kullanmasını destekler.

Telefon koçluğunun kuralları vardır: kriz anlarında veya beceri kullanımında yardım için aranır, genel sohbet için değil. Danışan önce beceri kullanmayı dener, işe yaramazsa arar. Terapist, danışana hangi beceriyi kullanabileceğini hatırlatır ve cesaret verir. Bu bileşen, becerilerin günlük yaşama transfer edilmesini sağlar ve terapinin etkisini artırır.

Bireysel DBT seansları, haftada bir, 50-60 dakika sürer. Her seans gündem belirleme ile başlar ve hedef hiyerarşisi takip edilir: hayatı tehdit eden davranışlar, terapiye devamı engelleyen davranışlar, yaşam kalitesini bozan davranışlar ve beceri artırma.

Terapist ve danışan, zincir analizi kullanarak sorunlu davranışları analiz eder. Tetikleyiciler, düşünceler, duygular ve sonuçlar adım adım incelenir. Uygun beceriler belirlenir ve ev ödevleri verilir. Danışan, günlük kart (diary card) tutarak duygularını, dürtülerini ve beceri kullanımını kaydeder. Bireysel terapi, grup beceri eğitiminde öğrenilenlerin kişiselleştirilmesini sağlar.

Grup DBT, beceri eğitimine odaklanır ve genellikle haftada bir, 2-2.5 saat sürer. Gruplar 6-12 kişiden oluşur ve iki lider tarafından yönetilir. Standart bir DBT beceri eğitimi programı 6-12 ay sürer ve dört modülü kapsar: mindfulness, sıkıntıya tahammül, duygu düzenleme ve kişilerarası etkinlik.

Her seans yapılandırılmıştır: mindfulness egzersizi, önceki haftanın gözden geçirilmesi, ev ödevi kontrolü, yeni beceri öğretimi ve tartışma. Grup üyeleri becerilerini paylaşır ve birbirlerinden öğrenir. Grup formatı, maliyeti düşürür ve akran desteği sağlar. Grup liderlerinin özel DBT eğitimi alması gerekir.

Standart bir DBT programı 6-12 ay sürer. Bazı danışanlar için daha kısa bir süre (16-24 hafta) yeterli olabilirken, kronik ve karmaşık sorunlar için 1-2 yıl veya daha uzun süre gerekebilir. Haftalık olarak bireysel terapi 1 seans, grup beceri eğitimi 1 seans yapılır.

Toplamda, 6 aylık bir DBT programı yaklaşık 24 bireysel seans ve 24 grup seansı içerir. Bazı klinikler daha yoğun programlar (haftada birden fazla seans) sunar. DBT tamamlandıktan sonra, bazı danışanlar pekiştirme seansları veya booster sessions almayı tercih eder. Tedavi süresi, danışanın ilerleme hızına ve hedeflerine göre ayarlanabilir.

Bireysel DBT seansları genellikle 50-60 dakika sürer. Bu süre, gündem belirleme, önceki haftanın gözden geçirilmesi, günlük kartların incelenmesi, zincir analizi ve yeni becerilerin tartışılması için yeterlidir. İlk değerlendirme seansı daha uzun sürebilir (75-90 dakika).

Grup beceri eğitimi seansları 120-150 dakika (2-2.5 saat) sürer. Bu uzun süre, dört beceri modülünü detaylı öğretmek, örnekler vermek ve grup tartışmalarına zaman ayırmak için gereklidir. Telefon koçluğu çağrıları ise 5-15 dakika gibi kısa sürelerdir. Seans süreleri, danışanın ihtiyaçlarına göre esnek olabilir ancak yapıyı korumak önemlidir.

DBT teknikleri, dört temel beceri modülü etrafında organize edilir. Mindfulness becerileri, şu an ve burada kalmayı, yargılamadan gözlemlemeyi ve tek bir şeye odaklanmayı öğretir. Bu beceriler, DBT'nin temelidir ve diğer tüm becerilerin temelini oluşturur.

Sıkıntıya tahammül becerileri, kriz anlarında dayanmayı ve dürtüsel tepkilerden kaçınmayı içerir. TIPP, ACCEPTS, IMPROVE gibi kısaltmalar, çeşitli kriz stratejilerini hatırlatır. Duygu düzenleme becerileri, duyguları tanımayı, duygusal yoğunluğu azaltmayı ve karşıt eylem kullanmayı kapsar. Kişilerarası etkinlik becerileri, ilişkilerde etkili iletişim, sınır koyma ve ihtiyaçlarını karşılamayı öğretir. DEAR MAN, GIVE, FAST gibi kısaltmalar bu becerileri organize eder.

DBT terapisti seçerken, terapistin özel DBT eğitimi alıp almadığını kontrol edin. Resmî veya konuya ilişkin otoriter olan kurumlardan sertifika almış terapistler tercih edilmelidir. Terapistin DBT deneyimi ve borderline kişilik bozukluğu veya duygu düzenleme sorunlarıyla çalışma tecrübesi önemlidir.

Terapistin dört DBT bileşenini (bireysel terapi, grup beceri eğitimi, telefon koçluğu, danışma ekibi) sunup sunamadığını sorun. Bazı terapistler sadece bireysel DBT sunar ancak tam DBT programı daha etkilidir. Terapistle uyum ve güven duygusu kritiktir. İlk görüşmede, terapistin yaklaşımını, beklentilerini ve DBT sürecini açıkça anlatıp anlatmadığını değerlendirin.

DBT hakkında birçok faydalı kitap mevcuttur. Marsha Linehan'ın DBT Skills Training Manual, terapistler için standart kaynaktır. The Dialectical Behavior Therapy Skills Workbook (Matthew McKay, Jeffrey Wood, Jeffrey Brantley) danışanlar için pratik egzersizler sunar.

DBT Made Simple (Sheri Van Dijk), DBT'yi anlaşılır dille açıklar. The Buddha and the Borderline (Kiera Van Gelder), DBT'nin kişisel hikayesini anlatır. Building a Life Worth Living (Marsha Linehan), DBT'nin yaratıcısının otobiyografisidir. Don't Let Your Emotions Run Your Life for Teens, ergenler için uyarlanmış bir kaynaktır.

Türkçe kaynaklar sınırlıdır. Pek az çeviri kitap bulunmaktadır. Garcia tarafından yazılan Diyalektik Davranış Terapi Becerileri Çalışma Kitabı, ergenlik dönemindekiler veya gençler içindir. Diyalektik Davranış Terapisinde Bilinçli Uygulama, Tıkanırcasına Yeme Bozukluğu ve Bulimia İçin Diyalektik Davranış Terapisi kitaplarını satın almak mümkündür. Diğer taraftan Türkiye’deki akademisyenler tarafından yazılan bilimsel çalışmalara internetten ulaşmak mümkündür.

Diyalektik davranış terapisti, DBT'nin karmaşık protokollerini uygulayabilmek için özel eğitim almış, sertifikalı bir ruh sağlığı profesyonelidir. DBT terapisti, genellikle klinik psikolog, psikolojik danışman veya psikiyatrist olarak temel eğitim almıştır. Ancak DBT uygulamak için, temel eğitime ek olarak yoğun DBT eğitimi gereklidir.

DBT terapisti, dört beceri modülünü derinlemesine bilir, zincir analizi yapabilir, diyalektik stratejileri kullanabilir ve kriz yönetimi konusunda yetkindir. Ayrıca, telefon koçluğu ve danışma ekibi toplantılarına katılım gibi DBT'ye özgü bileşenleri uygular. DBT terapisti, kendi duygusal düzenleme becerilerine sahip olmalı ve tükenmişliği önlemek için kendine bakım stratejileri kullanmalıdır.

DBT terapisti olmak için, öncelikle ruh sağlığı alanında temel eğitim gereklidir: psikoloji lisans + klinik psikoloji yüksek lisans, psikolojik danışmanlık lisans + yüksek lisans, veya tıp fakültesi + psikiyatri uzmanlığı. Sosyal hizmet uzmanları ve psikiyatri hemşireleri de uygun temel eğitime sahiptir.

Temel eğitimden sonra, yoğun DBT eğitimi alınmalıdır. Bu eğitim genellikle 5-10 günlük atölyeler, 6-12 aylık süpervizyon ve danışma ekibi katılımını içerir. Otoriter akredite organizasyonlardan sertifikasyon almak idealdir. DBT terapisti olmak için sürekli eğitim, kendi terapisi ve peer destek kritik öneme sahiptir. Empati, sabır, esneklik ve diyalektik düşünme yeteneği, başarılı bir DBT terapisti için gerekli kişisel özelliklerdir.