Gaslighting Psikolojik Taciz

Gaslighting, kişinin kendi gerçekliğini sorgulamasına sebep olan sistematik bir psikolojik manipülasyon biçimidir. Bu manipülasyona maruz kalan kişi zamanla hafızasına, algısına, duygularına ve hatta zihinsel sağlığına olan güvenini kaybeder.

Bu terim ilk kez 1938 yılında sahnelenen Gas Light adlı tiyatro oyunuyla popüler hale gelmiştir. Oyunda bir adam, eşinin akıl sağlığını bozmak için evin ışıklarını gizlice kısar ve eşine hayal gördüğünü söyler. Bu dramatik senaryo, günümüzde duygusal ilişkilerde yaygın olarak karşılaşılan bir istismar biçimini temsil eder.

Gaslighting uygulayan bireyler genellikle kontrol arzusu yüksek ve narsistik eğilimlere sahip olabilir. Karşı tarafın kendine güvenini kırarak onun üzerinde tahakküm kurmayı hedeflerler. Zamanla mağdur, her konuda kendini sorgulayan, sürekli özür dileyen ve karşısındakinin davranışlarını rasyonelleştirmeye çalışan biri haline gelir.

Gaslighting yalnızca romantik ilişkilerde değil; iş hayatında, aile içinde ya da arkadaşlık ilişkilerinde de meydana gelebilir. Önemli olan, kişinin bu manipülasyonu fark etmesi ve sağlıklı sınırlar koyabilmesidir.

Gaslighting davranışının ortaya çıkışında birçok psikolojik, sosyal ve bireysel etken rol oynar. Bu davranışı sergileyen kişiler genellikle kontrol ihtiyacı yüksek bireylerdir. Duygusal açıdan kendilerini güvende hissetmeyen, özgüven eksikliği yaşayan ya da geçmişte travmalar yaşamış bireyler başkaları üzerinde hakimiyet kurarak kendilerini güçlü hissetmeye çalışabilir.

Bu kişilerin birçoğunda narsistik eğilimler ya da antisosyal kişilik örüntüleri gözlemlenebilir. Kendi değerini, karşısındakini değersizleştirerek oluşturur. Gaslighting burada bir savunma mekanizması olarak işler.

Bazı bireyler ise gaslighting davranışlarını bilinçsizce, farkında olmadan sergilerler. Bu kişiler çocukluk dönemlerinde duygusal ihmal yaşamış ya da ebeveynlerinden benzer manipülasyonları öğrenmiş olabilir.

Toplumsal roller de gaslightingin yaygınlaşmasında etkilidir. Özellikle ataerkil toplum yapılarında kadınların duyguları küçümsenir, gerçekliği sorgulanır. Bu da duygusal manipülasyonun ilişkilerde normalleşmesine neden olur.

Gaslighting birçok farklı yöntemle uygulanabilir ve bu yöntemlerin amacı karşı tarafı sürekli olarak sorgulama, özür dileme ve kendini suçlama döngüsünde tutmaktır.

En yaygın yöntemlerden biri, mağdurun anılarını sorgulamak ve onun geçmişte yaşadıklarını inkâr etmektir. Bu, kişinin hafızasına olan güvenini zedeleyen ve gerçeklik algısını bozan çok etkili bir taktiktir.

Bir diğer yaygın gaslighting yöntemi, mağdurun duygularını geçersiz kılmaktır. Gaslighting yapan kişi, mağdurun hissettiği duyguları abartılı, hassas ya da mantıksız bulur. Böylece mağdur, zamanla kendi duygularına güvenmemeye başlar.

Yine sık görülen bir teknik, mağduru yalnızlaştırmaktır. Gaslighter genellikle mağdurun sosyal çevresine dair olumsuz yorumlar yapar. Böylece mağdur, destek sistemlerinden koparılır ve manipülatöre bağımlı hale gelir.

Gaslighting iş yerinde de yaygın olarak görülebilir. Örneğin bir yönetici, çalışanının yaptığı işleri görmezden gelip onu yetersiz hissettirebilir. Bu da bireyin profesyonel özgüvenini sarsar.

Gaslighting'e maruz kalan bireylerde çok çeşitli psikolojik etkiler gözlemlenebilir. Bu etkilerin başında gerçeklik algısında bozulma gelir. Kişi artık olaylara objektif bir şekilde bakmakta zorlanır ve doğru bildiklerini dahi şüpheyle karşılar.

Bir diğer yaygın etki, özsaygının kaybıdır. Gaslighting'e maruz kalan kişi, kendi değerini zamanla unutur ve sürekli karşısındaki kişinin doğrularına odaklanır. Bu, kişinin kendine olan inancını kaybetmesine yol açar.

Anksiyete ve depresyon da gaslightinge maruz kalan bireylerde sıklıkla görülür. Kendi duygularına güvenemeyen, sürekli eleştirilen birey zamanla yoğun bir kaygı ve değersizlik hissine kapılır.

Fiziksel belirtiler de sıklıkla ortaya çıkar. Uyku sorunları, baş ağrıları, mide problemleri, iştah kaybı gibi belirtiler gaslighting sürecinde kişinin yaşadığı duygusal yükü vücuduna yansıtır.

Son olarak, gaslightinge maruz kalan kişi, ilişkilerinde ciddi güven problemleri yaşamaya başlar. Bu yüzden gaslighting yalnızca yaşandığı anda değil, sonrasında da bireyin hayatını derinden etkileyen bir travma kaynağıdır.

Gaslighting sürecini fark etmek çoğu zaman kolay değildir. Kişi kendini sık sık özür dilerken, savunma yaparken ve açıklama gereği hissederken buluyorsa bu durum bir uyarı işareti olabilir.

Eğer geçmişte yaşadığı olayları unutmaya başlamış ya da karşısındaki kişi bunların hiç yaşanmadığını söylüyorsa, bu ciddi bir alarm işaretidir. Kendine olan güvenin azalması, duygularının geçersiz sayılması da gaslightinge işaret edebilir.

Gaslightinge maruz kaldığınızı fark ettiğinizde ilk olarak yaşadığınız olayları objektif bir şekilde değerlendirmeye çalışın. Yaşadıklarınızı bir günlüğe yazmak, bu süreçte farkındalığınızı artırabilir.

Sosyal destek almak son derece kıymetlidir. Güvendiğiniz bir arkadaşınıza ya da aile üyenize yaşadıklarınızı anlatmak sizi yalnız olmadığınızı hatırlatır. Eğer sosyal çevrenizde destek göremiyorsanız, profesyonel bir psikologla görüşmeyi düşünebilirsiniz.

Manipülatif kişiyle ilişkinizi gözden geçirin. Bu ilişki size sürekli zarar veriyor ve sizi değersiz hissettiriyorsa, bu bağı koparmayı düşünmelisiniz. Kendinizi yeniden inşa etmek zaman alacaktır. Bu süreçte sabır göstermeli ve her gelişimi takdir etmelisiniz.

Gaslighting'e uzun süre maruz kalan bireyler, travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) belirtileri gösterebilirler. Bu kişiler, sürekli tetikte olma hali, ani öfke patlamaları, uyku sorunları gibi semptomlar yaşayabilir.

Zaman içinde birey, başkalarına güvenmekte zorlanır hale gelir. Bu güven kaybı, yalnızca duygusal ilişkilerde değil, arkadaşlık ve iş ilişkilerinde de kendini gösterir. Benlik saygısı üzerinde kalıcı etkiler yaşanır ve depresyon eğilimi artabilir.

Gaslighting, duygusal ilişkilerde güven, sevgi ve saygı gibi temel değerleri zedeleyerek ilişkilerin temelini sarsar. Bu manipülasyon türü, ilişkide bir tarafın sürekli baskın ve haklı, diğer tarafın ise yetersiz ve suçlu hissetmesine neden olur.

Gaslightingin en tehlikeli yönlerinden biri, mağdurun ilişkideki sorunları dile getiremez hale gelmesidir. Kendisini yanlış anlayan, abartan biri olarak görmeye başlar. Bu durum kişiyi yalnızlaştırır ve partnerine daha bağımlı hale getirir.

Uzun vadede, gaslighting yaşayan bireyler ilişkilerden korkabilir, bağlanma problemleri yaşayabilir veya benzer döngüleri farklı ilişkilerde de tekrar edebilir.

Gaslightinge karşı korunmanın en etkili yollarından biri sağlam kişisel sınırlar çizebilmektir. Sınırlar, bireyin neyi kabul edip neyi kabul etmediğini belirlemesine yardımcı olur.

Kişisel sınırlar oluşturmak, bireyin kendini tanımasını gerektirir. Nelerden rahatsızlık duyduğunuzu, hangi davranışların sizi tetiklediğini anlamalısınız. Bir sınır ihlal edildiğinde bunu sessizce kabullenmek yerine açıkça ifade etmek gerekir.

Duygusal bağımlılığı azaltmak da sınır çizmenin önemli bir adımıdır. Kendi kararlarınızı verebiliyor ve dış onaydan bağımsız hareket edebiliyorsanız gaslighting'e karşı daha dirençli hale gelirsiniz.

Profesyonel destek sürecin en önemli adımlarından biridir. Bir psikolog ya da terapistle çalışmak, mağdurun yaşadığı travmaları anlamlandırmasına yardımcı olur. Terapi süreci, bireyin gaslightinge maruz kaldığı olayları yeniden değerlendirmesini sağlar.

Bilişsel davranışçı terapi gibi yöntemler, bireyin gerçeklik algısını yeniden inşa etmesine ve öz güvenini yeniden kazanmasına yardımcı olur. İyileşme süreci kişiden kişiye farklılık gösterir ve sabırlı olmak önemlidir.

Gaslighting sonrası iyileşme, sadece o kişiden kurtulmakla değil, aynı zamanda benliğin yeniden inşasıyla ilgilidir. Bu nedenle bireyin hayatına anlam katan faaliyetlere yönelmesi, hobiler edinmesi de sürecin tamamlayıcı adımlarıdır.

Gaslighting and Interpersonal Relationships: Systematic Review Büşra Akdeniz, Hüdayar Cihan
ERTÜRK, Yaşar, Romantik İlişkilerde İlişki İstikrarı: Sınır Kişilik Örgütlenmesinde Erken Dönem Uyumsuz Şemalar, İlişkilerde Manipülasyon ve Flört Şiddeti Bağlamında İncelenmesi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Psikoloji Anabilim Dalı Klinik Psikoloji Programı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2022.