Paranoid Kişilik Bozukluğu: Kuşku ve Güvensizliğin Gölgesinde Yaşamak

Sürekli olarak birilerinin size zarar vereceğini, sizi kandıracağını veya kullanacağını düşündüğünüzü hayal edin. Paranoid kişilik bozukluğu, başkalarının niyetlerini sürekli olarak "kötücül" olarak yorumlayan, yersiz ve aşırı bir kuşku halidir.

Bu kişiler için dünya güvenilmez bir yerdir. En masum şakaları bile bir hakaret, en ufak bir bakışı ise bir tehdit olarak algılarlar. Bu bir "temkinli olma" hali değil, hayatı yaşanmaz kılan patolojik bir güvensizlik durumudur.

En belirgin paranoid kişilik bozukluğu belirtileri arasında, yeterli kanıt olmaksızın başkalarının kendisini sömürdüğüne veya aldattığına inanmak gelir. Dostlarının veya iş arkadaşlarının sadakatini sürekli sorgularlar.

Ayrıca kin tutma eğilimleri çok yüksektir; yapılan bir hatayı veya algılanan bir hakareti asla unutmazlar ve affetmezler. Kendilerine dair bilgilerin, ileride onlara karşı kullanılacağı korkusuyla sır vermekten kaçınırlar.

Bu kişilerle ilişki yürütmek oldukça zordur. Patolojik kıskançlık (Othello Sendromu benzeri) sık görülür. Eşlerinin sadakatinden, ortada hiçbir sebep yokken sürekli şüphe ederler. Telefon karıştırma, takip etme veya masum bir selamlaşmadan kavga çıkarma yaygındır.

Partnerlerini sürekli kontrol altında tutmaya çalışırlar çünkü kontrolü kaybetmek, onlar için ihanete uğramakla eşdeğerdir. Bu durum, evliliklerde ciddi çatışmalara ve boşanmalara yol açar.

Paranoid kişilik bozukluğu neden olur sorusunun cevabı karmaşıktır. Ailesinde şizofreni veya sanrılı bozukluk öyküsü olanlarda görülme riski daha yüksektir, bu da genetik bir geçişe işaret eder.

Çevresel olarak ise, çocuklukta yaşanan fiziksel veya duygusal istismar, ebeveynlerin aşırı sert ve cezalandırıcı tutumları etkilidir. Çocukken "Kimseye güvenme, herkes seni üzer" mesajıyla büyüyen birey, yetişkinliğinde bunu bir hayat felsefesi haline getirir.

Bu iki durum sıkça karıştırılır. Şizofreni ve paranoid kişilik bozukluğu farkı, gerçeklikle kurulan bağdadır. Şizofrenide kişi halüsinasyonlar (olmayan sesler duyma) ve garip sanrılar (uzaylılar beni izliyor gibi) yaşar; gerçeklikten kopmuştur.

Paranoid kişilik bozukluğunda ise halüsinasyon yoktur. Kişinin şüpheleri (eşinin aldatması, iş arkadaşının ayağını kaydırması gibi) gerçek hayatta olabilecek durumlardır, ancak kişi bunları aşırı abartır ve kanıtsız inanır.

Tanı konulabilmesi için belirtilerin ergenlik veya genç yetişkinlikte başlaması ve süreklilik arz etmesi gerekir. DSM-5 kriterlerine göre; sıradan olaylara aşağılayıcı veya tehdit edici anlamlar yüklemek ve haksız yere partnerinin sadakatinden şüphelenmek temel kriterlerdir.

Ayrıca karakterine veya itibarına saldırıldığı algısına kapılıp aniden öfkeyle karşılık vermek de tanısal bir işarettir.

Paranoid kişilik bozukluğu tedavisi zordur çünkü bu kişiler terapiste de güvenmezler. "Doktor da benim arkamdan iş çeviriyor olabilir" düşüncesiyle tedaviyi reddedebilirler.

Ancak güven ilişkisi kurulduğunda, Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) oldukça etkilidir. Terapi, kişinin başkalarının niyetlerini yanlış yorumlama alışkanlığını (bilişsel çarpıtmalar) fark etmesini ve daha gerçekçi düşünceler geliştirmesini hedefler.

Kişilik bozukluklarını doğrudan iyileştiren bir ilaç yoktur. Ancak aşırı şüpheciliğin yarattığı yoğun anksiyete, depresyon veya ajitasyon durumlarında ilaç desteği gerekebilir.

Düşük doz antipsikotikler veya antidepresanlar, kişinin şüphelerini tamamen yok etmese de, bu düşüncelerin yarattığı gerginliği azaltarak terapiye uyumu kolaylaştırabilir.

Eğer yakınınızda bu bozukluk varsa, şüpheleriyle alay etmeyin veya onları mantıkla ikna etmeye çalışmayın; bu sadece savunmaya geçmelerine neden olur. Onun yerine duygusunu onaylayın: "Şu an endişeli hissettiğini görüyorum."

Açık, dürüst ve net olun. Gizli kapaklı konuşmalar veya sürprizler, onların şüphelerini tetikler. Sınırlarınızı koruyun ancak tartışmalarda suçlayıcı dilden kaçının.

Paranoid kişilik bozukluğu, kişinin kendi zihninde yarattığı bir hapishanedir. Kişi, kendini korumaya çalışırken aslında en büyük zararı kendine ve ilişkilerine verir. Profesyonel destekle, bu duvarları inceltmek ve insanlara güvenmeyi öğrenmek, zor da olsa mümkündür.