Yükseklik Korkusu

Bir balkona çıktığında demirlere sıkıca tutunma ihtiyacı mı hissediyorsun? Ya da yüksek bir binanın cam kenarına yaklaşmak senin için imkansız mı? Eğer cevabın evet ise, yükseklik korkusu ile tanışmış olabilirsin. Bu sadece basit bir tedirginlik değil, bedenin ve zihnin "Tehlikedesin, geri çekil!" diye bağırdığı yoğun bir alarm durumudur.

Yüksekten düşme endişesi evrimsel olarak hayatta kalmamızı sağlayan doğal bir dürtüdür. Ancak bu dürtü, güvenli ortamlarda bile (örneğin camla kaplı bir terasta) devreye giriyor ve hayatını kısıtlıyorsa, artık bir fobi boyutuna ulaşmış demektir. Bu yazıda, bu görünmez zincirleri nasıl kırabileceğini konuşacağız.

Bu durumun tıbbi literatürdeki yükseklik korkusu adı "Akrofobi"dir. Yunanca "akron" (zirve, uç) ve "phobos" (korku) kelimelerinin birleşiminden oluşur.

Akrofobi, spesifik fobiler kategorisinde yer alır ve dünya genelinde en sık görülen fobilerden biridir. Kişi sadece yüksekte olmaktan değil, yüksekliği düşünmekten veya başkalarını yüksekte görmekten bile rahatsızlık duyabilir.

Yüksek bir yere çıktığında veya çıkma ihtimali belirdiğinde, vücudun savaş ya da kaç tepkisi verir. En yaygın yükseklik korkusu belirtileri arasında şiddetli baş dönmesi (vertigo), denge kaybı hissi, kalp çarpıntısı, terleme ve titreme bulunur.

Kişi nefes darlığı çekebilir, midesi bulanabilir veya bacaklarının bağı çözülmüş gibi hissedebilir. En ilginç psikolojik belirti ise, düşmekten korkarken aynı zamanda "aşağı atlama" dürtüsü hissetmektir (High Place Phenomenon). Bu, beynin karmaşık bir tehlike sinyali yorumlama hatasıdır.

Peki, yükseklik korkusu neden olur? Bunun tek bir sebebi yoktur. İlk olarak, evrimsel bir mirastır; atalarımız yüksekten düşmemek için bu korkuyu geliştirmiştir.

İkinci olarak, geçmiş travmalar etkili olabilir. Çocukken yüksekten düşmek veya birinin düştüğüne şahit olmak bu korkuyu tetikleyebilir. Ayrıca, ebeveynlerin yüksekliğe karşı aşırı korumacı veya korkulu tepkilerini görerek de bu davranış öğrenilebilir (model alma). İç kulaktaki denge sistemi ile görsel algı arasındaki uyumsuzluk da tetikleyici olabilir.

Akrofobi, şiddetlendiğinde kolayca panik atak krizine dönüşebilir. Kişi yüksekte kontrolünü kaybedeceğini, bayılacağını veya öleceğini düşündüğü an, kaygı seviyesi zirve yapar.

Bu panik hali, kişinin mantıklı düşünme yetisini kilitler. Olduğu yere çöküp kalabilir veya tehlikeli bir şekilde kaçmaya çalışabilir. Yükseklik korkusunu besleyen ana yakıt, aslında "korkunun kendisinden korkmak" yani panik atak geçirme endişesidir.

Korkunun üzerine gitmedikçe, korku büyür. Yükseklik korkusu nasıl yenilir sorusunun cevabı, kademeli ve kontrollü bir yüzleşmedir. Kaçınma davranışı (asansöre binmemek, balkona çıkmamak) kısa vadede rahatlatsa da uzun vadede fobiyi besler.

Tedavide amaç korkuyu tamamen sıfırlamak değil, yönetilebilir bir seviyeye çekmektir. Beyne, "Yüksekteyim ama güvendeyim" mesajını öğretmek gerekir. Bu bir süreçtir ve sabır gerektirir.

Altın standart tedavi, Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) kapsamındaki Kademeli Maruz Bırakma (Exposure Therapy) yöntemidir. Kişi, terapist eşliğinde korktuğu durumla en azdan en çoğa doğru yüzleştirilir.

Örneğin, önce 2. kattaki bir balkona çıkılır. Kaygı azalana kadar orada beklenir. Bir sonraki seansta 3. kata çıkılır. Beyin, "Tehlike yok, bir şey olmuyor" sinyalini aldıkça alarm sistemini susturmayı öğrenir.

Teknoloji, fobilerin tedavisinde devrim yarattı. Sanal gerçeklik (VR) terapisi ile danışanlar, ofis ortamının güvenliğinde sanal gökdelenlere tırmanabilir veya köprülerden geçebilir.

Beyin, sanal görüntüyü gerçek gibi algılar ve aynı kaygı tepkilerini verir. Bu sayede kişi, gerçek hayattaki riskleri almadan defalarca pratik yapma ve kaygısıyla baş etme şansı bulur. Sonuçlar oldukça başarılıdır.

Yüksekteyken aşağıya değil, ufuk çizgisine bakmaya odaklan. Sabit bir noktaya bakmak denge sistemine yardımcı olur.

Nefes egzersizleri (derin diyafram nefesi) ile kalp ritmini yavaşlat. Kendine "Şu an korkuyorum ama bu his geçici ve ben güvendeyim" gibi telkinlerde bulun. Küçük hedefler koy; örneğin bugün sadece alışveriş merkezinin üst katındaki korkuluklara 1 metre yaklaş.

Eğer bu korku iş hayatını (plaza katlarına çıkamamak), sosyal hayatını (arkadaşlarla teras keyfi yapamamak) veya tatil planlarını (uçağa binememek) engelliyorsa, bir uzmandan destek alma zamanı gelmiştir.

Fobiler, tedavisi en yüksek başarı oranına sahip psikolojik sorunlardan biridir. Özgürlüğünü kısıtlayan bu zinciri kırmak için bir psikologdan yardım almaktan çekinme.