Fetiş Nedir?

Fetiş, bir nesneye, vücut parçasına veya belirli bir duruma karşı duyulan yoğun cinsel çekim veya bu unsurun cinsel uyarılma için gerekli hale gelmesidir. Fetiş kelimesi Portekizce kökenli olup, başlangıçta büyülü güçler atfedilen nesneleri tanımlamak için kullanılmıştır. Günümüzde ise daha çok cinsel bağlamda, belirli nesnelere veya durumlara karşı duyulan yoğun ilgiyi ifade eder.

Fetiş kavramı geniş bir spektrumda değerlendirilmelidir. Bir uçta belirli bir şeyi çekici bulmak (tercih düzeyinde) yer alırken, diğer uçta cinsel tatmin için o şeyin mutlak olarak gerekli olması (bağımlılık düzeyinde) bulunur. Çoğu insan belirli tercihlere sahiptir ve bu tamamen normaldir. Fetişizm bozukluğu ise ancak bu ilgi kişiye veya başkalarına sıkıntı verdiğinde veya işlevselliği bozduğunda söz konusu olur.

Fetişizm, psikoloji ve psikiyatride parafililer kategorisinde incelenir. DSM-5'e göre fetişistik bozukluk tanısı için kişinin cansız nesnelere veya genital olmayan vücut bölgelerine karşı en az 6 ay süren yoğun ve tekrarlayan cinsel fanteziler, dürtüler veya davranışlar yaşaması gerekir. Ayrıca bu durumun klinik düzeyde sıkıntıya veya sosyal, mesleki alanlarda bozulmaya neden olması şarttır.

Önemli bir ayrım yapılmalıdır: Fetişistik ilgi ile fetişistik bozukluk farklı kavramlardır. Birçok insan fetiş ilgilerine sahiptir ve bunları sağlıklı, rızaya dayalı ilişkiler içinde deneyimler. Bu durum bir bozukluk değildir. Bozukluk ancak fetiş olmadan cinsel tatmin sağlanamadığında, ilişkileri olumsuz etkilediğinde veya yasadışı davranışlara yol açtığında söz konusu olur.

Nesne fetişleri arasında en yaygın olanı ayakkabı ve ayak fetişidir. Araştırmalar ayak fetişinin en sık görülen fetiş türü olduğunu göstermektedir. Deri, lateks, ipek gibi kumaşlar, iç çamaşırları, çoraplar ve topuklu ayakkabılar da yaygın fetiş nesneleri arasındadır. Bu nesnelerin dokusu, kokusu veya görünümü cinsel uyarılmaya katkıda bulunur.

Vücut parçası fetişleri (parsiyalizm) genital olmayan bölgelere yönelik yoğun ilgiyi kapsar. Ayaklar en yaygın olanıdır ancak eller, saçlar, göbek, kulaklar veya belirli fiziksel özellikler (dövmeler, piercingler gibi) de fetiş konusu olabilir. Durum fetişleri ise belirli senaryolara veya rol yapma durumlarına duyulan ilgiyi içerir. Bunlar rızaya dayalı yetişkinler arasında deneyimlendiğinde normaldir.

Fetişlerin nasıl geliştiğine dair kesin bir açıklama olmamakla birlikte çeşitli teoriler öne sürülmüştür. Klasik koşullanma teorisine göre fetiş, cinsel uyarılmanın belirli bir nesne veya durumla tekrar tekrar eşleşmesi sonucu oluşur. Örneğin ergenlik döneminde cinsel uyarılma sırasında belirli bir nesnenin varlığı, zamanla o nesneye karşı koşullu bir cinsel tepki gelişmesine yol açabilir.

Nörobiyolojik teoriler, beynin vücut haritasında ayakları temsil eden bölgenin genital bölgeye yakın olmasının ayak fetişinin yaygınlığını açıklayabileceğini öne sürer. Psikodinamik yaklaşımlar ise fetişlerin bilinçdışı çatışmaların sembolik ifadesi olabileceğini vurgular. Muhtemelen fetişler, biyolojik yatkınlık, erken deneyimler ve öğrenme süreçlerinin karmaşık bir etkileşimi sonucu gelişir.

Cinsel tercihler ve fanteziler son derece çeşitlidir ve belirli fetiş ilgilerine sahip olmak normalin bir parçasıdır. Araştırmalar, genel popülasyonun önemli bir bölümünün bir tür fetiş ilgisi bildirdiğini göstermektedir. İnternet çağında fetişlerin daha görünür hale gelmesi, bu konudaki farkındalığı ve kabul düzeyini artırmıştır.

Bir fetişin normal kabul edilmesi için belirli kriterler vardır: Rıza esastır, tüm taraflar yetişkin ve gönüllü olmalıdır. Fetiş kişinin tek cinsel ifade yolu olmamalı, gerektiğinde fetişsiz de tatmin sağlanabilmelidir. Günlük yaşamı, ilişkileri veya iş hayatını olumsuz etkilememelidir. Bu kriterler karşılandığında fetiş ilgileri sağlıklı cinselliğin bir parçası olarak değerlendirilebilir.

Fetişizm bozukluğu tanısı için DSM-5 kriterleri şunları içerir: Cansız nesnelere veya genital olmayan vücut bölgelerine karşı en az 6 ay süren yoğun, tekrarlayan cinsel fantezi, dürtü veya davranışlar. Bu fantezi veya davranışlar klinik düzeyde sıkıntıya neden olmalı veya sosyal, mesleki ya da diğer önemli işlevsellik alanlarında bozulmaya yol açmalıdır.

Bozukluk belirtileri arasında fetiş nesnesi olmadan cinsel uyarılma veya tatmin sağlayamama, fetiş nedeniyle ilişki sorunları yaşama, fetiş düşüncelerinin günlük yaşamı işgal etmesi ve yasadışı yollarla fetiş nesnesi elde etme girişimleri sayılabilir. Fetiş, rıza dışı davranışlara (hırsızlık, gözetleme gibi) yol açıyorsa ciddi bir sorun mevcuttur ve tedavi gereklidir.

Fetiş ilgileri sağlıklı ilişkiler içinde açık iletişim ve karşılıklı rıza ile deneyimlenebilir. Partnere fetiş ilgilerini açıklamak zor olabilir ancak güvene dayalı ilişkilerde bu paylaşım yakınlığı artırabilir. Önemli olan, partnerin sınırlarına saygı göstermek ve hiçbir şeyi zorla kabul ettirmeye çalışmamaktır.

İlişkilerde sorun, fetişin partnerin ihtiyaçlarını göz ardı etmesine veya tek odak noktası haline gelmesine yol açtığında ortaya çıkar. Eğer fetiş olmadan cinsel ilişki kurulamıyorsa veya partner kendini sadece fetiş nesnesi gibi hissediyorsa, çift terapisi veya bireysel terapi faydalı olabilir. Sağlıklı bir cinsel ilişki, her iki partnerin de tatmin olduğu, esnek ve karşılıklı saygıya dayalı olmalıdır.

Fetişizm bozukluğu tedavisinde bilişsel davranışçı terapi (BDT) en yaygın kullanılan yaklaşımdır. Tedavi, fetiş düşüncelerinin yönetilmesi, alternatif başa çıkma stratejileri geliştirilmesi ve gerekirse davranışsal tekniklerin uygulanmasını içerir. Amaç fetişi tamamen ortadan kaldırmak değil, kontrol kazanmak ve işlevselliği artırmaktır.

İlaç tedavisi bazı vakalarda destekleyici olarak kullanılabilir. SSRI grubu antidepresanlar cinsel dürtüleri azaltmada etkili olabilir. Şiddetli vakalarda veya yasadışı davranış riski olduğunda anti-androjen ilaçlar düşünülebilir. Tedavi her zaman gönüllülük esasına dayanmalıdır. Fetiş ilgileri sıkıntı vermiyorsa ve rızaya dayalı ilişkiler içinde yaşanıyorsa tedavi gerekmez.

Toplumsal algı, cinsel tercihlere karşı tarihsel olarak yargılayıcı olmuştur ancak bu tutum değişmektedir. Modern cinsel sağlık yaklaşımı, rızaya dayalı yetişkinler arasındaki çeşitli cinsel ifadeleri patolojik değil, insan cinselliğinin doğal çeşitliliğinin bir parçası olarak kabul eder. DSM-5'te de bu yönde önemli değişiklikler yapılmıştır.

Medya ve internet, fetişlerin daha görünür hale gelmesine katkıda bulunmuştur. Bu durum hem normalleştirme hem de yanlış bilgilendirme riskini beraberinde getirir. Cinsel eğitim ve doğru bilgilendirme, fetişler hakkındaki damgalamayı azaltmada ve sağlıklı cinsel gelişimi desteklemede önemli rol oynar. Herkesin cinsel tercihlerine saygı gösterilmesi, ancak rıza ve yasallık sınırlarının korunması esastır.

Fetiş ilgileriniz günlük yaşamınızı olumsuz etkiliyorsa, ilişkilerinizde ciddi sorunlara neden oluyorsa veya kontrol edemediğiniz dürtüler hissediyorsanız profesyonel yardım almanız önerilir. Özellikle fetiş olmadan hiçbir şekilde cinsel tatmin sağlayamıyorsanız veya fetiş düşünceleri günlük yaşamınızı işgal ediyorsa değerlendirme faydalı olacaktır.

Fetiş, yasadışı davranışlara (hırsızlık, gözetleme, rıza dışı eylemler) yol açıyorsa acil yardım gereklidir. Cinsel terapist, psikolog veya psikiyatrist bu konuda yardımcı olabilir. Tedavi sürecinde yargılanmayacağınızı bilmek önemlidir; ruh sağlığı uzmanları cinsel konularda eğitimlidir ve gizlilik esastır. Yardım aramak, sağlıklı bir cinsellik için atılmış önemli bir adımdır.

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.

Kafka, M. P. (2010). The DSM diagnostic criteria for fetishism. Archives of Sexual Behavior, 39(2), 357-362.

Scorolli, C., Ghirlanda, S., Enquist, M., Zattoni, S., & Jannini, E. A. (2007). Relative prevalence of different fetishes. International Journal of Impotence Research, 19(4), 432-437.