Psikosomatik Belirtilerin Bilimsel Temelleri

Psikosomatik belirtilerin oluşumunda beynin duygusal merkezleri (amigdala, insula, anterior singulat korteks) ile otonom sinir sistemi arasındaki etkileşim temel rol oynar. Beyin bir uyarıcıyı tehdit olarak algıladığında sempatik sistem aktive olur; kalp hızlanır, kaslar gerilir, solunum hızlanır, sindirim yavaşlar. Bu tepki kısa süreliyse uyumlu bir mekanizmadır; ancak devamlı hale geldiğinde fizyolojik sistemler aşırı yüklenir. İltihaplanma düzeyini artıran sitokinler devreye girer, bağırsak hareketleri bozulur, kas dokularında kronik gerginlik oluşur. Psikosomatik belirtiler işte bu “sürekli uyarılmışlık” haliyle ilişkili olarak gelişir. Beyin, çözümlenmemiş duygusal yükleri fizyolojik sinyallere dönüştürerek ifade etmeye başlar; kişi ağrı, mide hassasiyeti, baş dönmesi, çarpıntı gibi şikayetlerle bunu fark eder.

Duygusal bastırma, vücudun stres hormonlarını (kortizol, adrenalin) uzun süre yüksek seviyede tutmasına neden olan bir süreçtir. Bastırılan her duygu, sinir sisteminin “çözülmemiş görev” olarak kodladığı bir uyarandır. Kişi öfkelendiğinde, kırıldığında, kaygılandığında veya üzüldüğünde bunu ifade etmeyi tehlikeli veya uygun olmayan bir davranış olarak değerlendiriyorsa, sempatik sistem devreden çıkamaz. Bu durum uyku düzenini bozarak yorgunluğu artırır, sindirim sisteminin ritmini etkiler, bağışıklığı zayıflatır ve ağrıya duyarlılığı yükseltir. Araştırmalar, özellikle kronik ağrı, migren ve irritabl bağırsak sendromunda duygusal bastırmanın nörofizyolojik etkilerinin belirgin olduğunu gösteriyor. Bastırılmış duygular, bedenin “çıkış yolu bulamadığı için içeride biriken enerjisi” gibi davranır ve fiziksel bir belirtiye dönüşebilir.

İnsan bedeni, stres yanıtını başlatmak kadar sonlandırmak için de tasarlanmıştır. Tehdit ortadan kalktığında parasempatik sistem devreye girerek bedeni eski dengesine döndürür. Ancak modern hayatta tehditler çoğu zaman “tamamlanmamış döngüler” şeklinde yaşandığı için stres yanıtı kapanamaz. Öfke ifade edilmez, üzüntü yas sürecine dönüşmez, korku güvenlik hissiyle bütünleşemez. Bu tamamlanamayan döngüler sinir sistemini sürekli alarm halinde tutar ve psikosomatik belirtilere adeta bir “artık yük” bırakır. Bu birikim, tıpkı kaslarda biriken laktik asidin yarattığı ağrı gibi; duygusal enerji boşaltılamadığında bedensel bir sıkışma, ağırlık, göğüs basıncı, karın düğümlenmesi veya yaygın ağrı şeklinde hissedilir. Terapide bu döngünün tamamlanması, belirtilerde ciddi bir hafifleme sağlar.

Psikosomatik belirtiler, yalnızca fiziksel bir bozulma göstergesi değildir; çoğu zaman kişinin farkında olmadığı bir duygusal ihtiyacı işaret eder. Örneğin göğüs sıkışması genellikle aşırı yüklenmiş bir sorumluluk hissinin, mide hassasiyeti bastırılmış bir kaygının, migren yoğun zihinsel kontrol ihtiyacının, bağırsak problemleri ise güvenlik ve rahatlama eksikliğinin fizyolojik karşılığı olabilir. Beden, dilsel bir ifade kullanamaz; bunun yerine gerginlik, ağrı veya ritim değişiklikleriyle iletişim kurar. Kişinin kendi beden duyumlarını fark etmeye başlaması, duygusal süreçlerin de görünür hale gelmesini sağlar. Terapide somatik farkındalık çalışmaları, kişinin bedeninin ne anlatmaya çalıştığını anlamasında güçlü bir araçtır.

Psikosomatik belirtilerin tedavisinde psikoterapi, sinir sisteminin düzenlenmesine doğrudan katkı sağlayan bir süreç sunar. Terapötik ilişki, beynin güvenlik algısını artırarak sempatik aktivasyonu azaltır. Duygular düzenlenebilir hale geldikçe bedenin yükü hafifler. Özellikle nefes çalışmaları, bedensel farkındalık, mindfulness, duygu düzenleme teknikleri ve travma odaklı yöntemler (EMDR, somatik odaklı yaklaşımlar) stres yanıt döngüsünü tamamlamaya yardımcı olur. Terapide amaç semptomu tamamen ortadan kaldırmak değil, bedeni bir alarm sistemi olmaktan çıkarıp güvenli bir iletişim aracına dönüştürmektir. Süreç ilerledikçe kişi hem duygusal hem fizyolojik düzeyde daha düzenli bir işleyişe sahip olur.

• Van der Kolk, B. (2014). The Body Keeps the Score.
• Damasio, A. (1999). The Feeling of What Happens.
• Sapolsky, R. (2004). Why Zebras Don’t Get Ulcers.
• Porges, S. (2011). The Polyvagal Theory.
• Nemiah, J. (1996). A Psychodynamic Perspective on Psychosomatic Symptoms.
• Craig, A. (2002). Interoception and the awareness of bodily states.