Sadizm Nedir?

Sadizm, başkalarına acı çektirmekten, ıstırap vermekten veya aşağılamaktan zevk alma eğilimidir. Bu kavram, 18. yüzyılda yaşamış Fransız yazar Marquis de Sade'ın adından türetilmiştir. Sade, eserlerinde şiddet ve cinselliği birleştiren fantezilere yer vermiş ve bu kavramın adının kaynağı olmuştur.

Psikolojide sadizm, farklı bağlamlarda ele alınır. Cinsel sadizm, başkasına acı vermekten cinsel haz alma durumudur. Sosyal sadizm ise cinsel olmayan bağlamlarda başkalarının acısından zevk almayı ifade eder. Sadizm bir spektrum üzerinde değerlendirilir; hafif formlarından klinik düzeyde bozukluğa kadar uzanır. Günlük dilde kullanılan "sadist" ifadesi genellikle klinik tanıyı değil, sert veya acımasız davranış eğilimini tanımlar.

Sadizm ne demek sorusunun psikolojik yanıtı, başkalarının fiziksel veya psikolojik acısından haz duymaktır. Bu haz, güç ve kontrol hissinden, üstünlük duygusundan veya doğrudan acı izlemekten kaynaklanabilir. Sadizm, "karanlık dörtlü" (dark tetrad) kişilik özelliklerinden biridir; diğerleri narsisizm, makyavelizm ve psikopatidir.

Araştırmalar, sadistik eğilimlerin toplumda düşünülenden daha yaygın olduğunu göstermektedir. Ancak çoğu kişide bu eğilimler hafif düzeydedir ve zararsız şekillerde ifade edilir; örneğin rekabetçi oyunlarda rakibin kaybetmesinden memnuniyet duymak gibi. Klinik düzeyde sadizm ise başkalarına gerçek zarar vermeyi içerir ve ciddi işlevsellik bozukluğuna veya suç davranışlarına yol açabilir.

Cinsel sadizm, başka bir kişiye fiziksel veya psikolojik acı vermekten cinsel uyarılma ve haz elde etme durumudur. DSM-5'te "Cinsel Sadizm Bozukluğu" olarak tanımlanır ve parafilik bozukluklar kategorisinde yer alır. Parafili, alışılmadık cinsel ilgi veya uyarılma kalıplarını ifade eder.

Cinsel sadizm, rızaya dayalı BDSM pratiklerinden ciddi suç davranışlarına kadar geniş bir yelpazede görülebilir. BDSM (Bağlama-Disiplin, Dominasyon-Submisyon, Sadizm-Mazoşizm) bağlamında, karşılıklı rıza ve güvenlik kuralları çerçevesinde yaşanan sadistik fanteziler patolojik kabul edilmez. Ancak rızasız, zorlayıcı veya yasadışı davranışlara yol açtığında cinsel sadizm bozukluğu tanısı konur.

DSM-5'e göre Cinsel Sadizm Bozukluğu tanısı için şu kriterler gereklidir: (A) En az 6 ay boyunca, başka bir kişinin fiziksel veya psikolojik acısından yoğun cinsel uyarılma; bu fanteziler, dürtüler veya davranışlar şeklinde ortaya çıkar. (B) Kişi bu dürtüleri rıza vermeyen birine uygulamıştır veya dürtüler belirgin sıkıntıya ya da işlevsellik bozukluğuna neden olur.

Önemli ayrım şudur: Sadistik cinsel fantezilere sahip olmak tek başına bozukluk değildir. Tanı için ya rıza vermeyen birine zarar verilmiş olmalı ya da fanteziler kişide ciddi sıkıntı ve işlev kaybına yol açmalıdır. Rızaya dayalı partnerlerle yaşanan ve her iki tarafın da memnun olduğu sadistik cinsel davranışlar psikiyatrik bozukluk olarak değerlendirilmez.

Sadizm belirtileri cinsel ve sosyal bağlamda farklı şekillerde ortaya çıkabilir. Genel sadistik eğilim belirtileri arasında başkalarına fiziksel veya duygusal acı vermekten haz alma, aşağılama ve küçümseme davranışlarından memnuniyet duyma, kontrol ve güç elde etme ihtiyacı, ve acı çeken kişilerin tepkilerini izlemekten keyif alma yer alır.

Sosyal ortamlarda sadistik kişilik özellikleri şu şekillerde görülebilir: Sert ve zalim mizah anlayışı, başkalarının başarısızlıklarından tatmin olma (schadenfreude), ilişkilerde baskıcı ve kontrol edici davranışlar, eleştiri ve aşağılama yoluyla güç gösterisi ve çatışma ortamlarından zevk alma. Bu belirtiler kişilik özelliği düzeyinde kalabilir veya patolojik boyuta ulaşabilir.

Cinsel sadizm belirtileri, acı verme ve kontrol etme üzerinden cinsel uyarılma yaşamayı içerir. Belirtiler arasında partnere fiziksel acı vermekten (ısırma, tokat, bağlama, kısıtlama) cinsel haz alma, psikolojik kontrol ve aşağılamadan uyarılma, partnerin korku veya acı ifadelerinden tatmin olma ve dominasyon fantezileri yer alır.

Daha ciddi formlarda şu belirtiler görülebilir: Rızasız partnerlere yönelik dürtüler, şiddet içeren pornografiye aşırı ilgi, cinsel saldırı veya işkence fantezileri ve bu fantezileri gerçekleştirme dürtüsü. Kritik ayrım: Rızaya dayalı BDSM pratiklerinde "acı" kontrollü ve karşılıklı haz veren bir unsurdur. Patolojik sadizmde ise partnerin gerçek ıstırabı ve rızasızlığı sadisti uyarır.

Sadizmin nedenleri karmaşık ve çok faktörlüdür. Psikodinamik teoriler, sadizmi erken çocukluk deneyimleriyle ilişkilendirir: Travma, istismar veya ihmal yaşayan çocuklar, kurban rolünden saldırgan rolüne geçerek güçsüzlük duygularıyla başa çıkabilir. Bu "kurban-fail" döngüsü sadistik eğilimlerin gelişimine katkıda bulunabilir.

Sosyal öğrenme teorisi, sadistik davranışların model alma ve pekiştirme yoluyla öğrenildiğini öne sürer. Nörobiyolojik araştırmalar, bazı sadist bireylerde empati ile ilgili beyin bölgelerinde farklılıklar bulmuştur. Evrimsel psikoloji perspektifi, sadizmin güç ve kontrol elde etmeyle ilişkili evrimsel bir adaptasyon olabileceğini tartışır. Muhtemelen genetik yatkınlık, çevresel faktörler ve öğrenme deneyimleri birlikte etkileşir.

Karanlık dörtlü (dark tetrad), sosyal olarak aversif dört kişilik özelliğini içerir: Narsisizm (büyüklenme, hayranlık ihtiyacı), makyavelizm (manipülasyon, aldatma), psikopati (dürtüsellik, empati eksikliği) ve sadizm (başkalarının acısından zevk alma). Bu özellikler birbiriyle ilişkilidir ancak ayrı yapılardır.

Araştırmalar, sadizmin diğer karanlık özelliklerden bağımsız olarak saldırgan davranışları yordadığını göstermektedir. Özellikle "günlük sadizm" kavramı önem kazanmıştır; bu, klinik düzeyde olmayan ancak sosyal ilişkilerde gözlemlenen sadistik eğilimleri ifade eder. Çevrimiçi ortamlarda trollük, siber zorbalık ve anonim şiddet içeren davranışların günlük sadizmle ilişkili olduğu bulunmuştur.

Sadizm tedavisi, özellikle cinsel sadizm bozukluğu için zorlayıcı olabilir çünkü bireyler genellikle gönüllü olarak tedaviye başvurmaz. Tedavi genellikle hukuki zorunluluk sonrası veya ilişki sorunları nedeniyle başlar. Bilişsel davranışçı terapi, sadistik düşünce kalıplarını belirleme, empati geliştirme ve alternatif başa çıkma stratejileri oluşturma üzerine çalışır.

Farmakoterapide anti-androjen ilaçlar (cinsel dürtüyü azaltan) ve SSRI antidepresanlar kullanılabilir. Bu ilaçlar obsesif düşünceleri ve kompulsif davranışları azaltmaya yardımcı olur. Relaps önleme programları, riskli durumları tanımlama ve yönetme becerilerini öğretir. Grup terapisi bazı bireyler için faydalıdır. Tedavi başarısı motivasyona, bozukluğun şiddetine ve eşlik eden sorunlara bağlıdır.

Rızaya dayalı BDSM pratikleri ile patolojik sadizm arasındaki farkı anlamak önemlidir. BDSM'de her iki partner de etkinliğe rıza gösterir, güvenlik kelimeleri kullanılır, sınırlar belirlenir ve her iki taraf da deneyimden haz alır. Bu kontrollü bir rol oyunudur ve katılımcıların psikolojik sağlığını olumsuz etkilemez.

Patolojik sadizmde ise partnerin rızası yoktur veya rıza görmezden gelinir. Asıl haz, partnerin gerçek acısından ve korku-çaresizliğinden kaynaklanır. Davranışlar yasadışı olabilir (cinsel saldırı, işkence). Kişi fantezileri nedeniyle sıkıntı yaşar veya bunlar işlevselliğini bozar. Özetle, karşılıklı rıza ve haz varsa kişisel tercih; rızasızlık, zarar ve suç davranışları varsa patoloji veya suç söz konusudur.

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.

Mokros, A., Schilling, F., Weiss, K., Nitschke, J., & Eher, R. (2014). Sadism in sexual offenders: Evidence for dimensionality. Psychological Assessment, 26(1), 138-147.

Baumeister, R. F., & Campbell, W. K. (1999). The intrinsic appeal of evil: Sadism, sensational thrills, and threatened egotism. Personality and Social Psychology Review, 3(3), 210-221.